قرص متفورمین  چیست و چه کاربردهایی دارد؟

قرص متفورمین یکی از مهم‌ترین داروهای غیرانسولینی از گروه بی‌گوانیدها است که برای کنترل قند خون استفاده می‌شود. دقت کنید که متفورمین در افرادی که قند خون بالا دارند یک دارو برای درمان نیست بلکه به این افراد کمک می­کند تا سطح قند خون خود را در رنج نرمال نگه دارند. این قرص نه تنها در دیابت نوع دو (دیابت غیر وابسته به انسولین) کاربرد دارد، بلکه جهت درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یا اختلال متابولیسم کربوهیدرات به کار می‌رود. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد، این افراد نشانه‌هایی از مقاومت به انسولین دارند.

حال چه زمان‌هایی تجویز این قرص می‌تواند نیاز باشد؟ تاثیر متفورمین بر تخمدان چیست؟ آیا مصرف این دارو عوارض جانبی برای بیماران باردار به همراه دارد؟

 

چه زمانی جهت کنترل قند خون از قرص متفورمین استفاده می‌­شود؟

در بین داروهای خوراکی بهترین انتخاب متفورمین است زمانی که قند خون ناشتای بیماران با دیابت نوع دو با دستگاه تست قند خون کمتر از ۲۵۰ باشد. حتی امکان دارد این دارو خوراکی عملکردی بهتر از انسولین داشته باشد مگر اینکه آن برای فرد ممنوعیت مصرف داشته باشد.

در کنترل دیابت نوع دو، علاوه بر اینکه مصرف متفورمین را شروع کرده‌اید بایستی رژیم غذایی خود را اصلاح کنید و ورزش را فراموش نکنید. از آنجایی که این دارو سبب افزایش وزن نمی­شود به عنوان انتخاب اول در مبتلایان به دیابت نوع دو دارای اضافه وزن به کار برده می­شود. همچنین در مطالعات جدید دیده شده که این قرص خطر ایجاد دیابت را در بیماران با شانس بالای ابتلا به دیابت کاهش می­دهد. به همین دلیل در بیمارانی که پره دیابتی هستند هم می‌توان از این قرص به عنوان دارویی در جهت جلوگیری از بروز دیابت استفاده کرد.

زنان باردار دارای دیابت و مبتلایان به سندروم تخمدان پلی کیستیک نیز از دیگر مخاطبان مصرف این دارو هستند. اما بسیاری از زنان باردار نگران عوارض آن بر جنین هستند، به یاد داشته باشید درصورت استفاده درست عوارض و اثرات احتمالی بسیار ناچیز است.

 

 

مسیر کاهش قند خون توسط متفورمین

متفورمین در کاهش قند خون ناشتا و قند خون بعد از غذا نقش دارد. همچنین این دارو با کاهش عملکرد هورمون گلوکاگون و اختلال در استفاده از لاکتات مسیر گلوکونئوژنز (ساختن قند یا گلوکز توسط خود بدن) کبدی و کلیوی را نیز مهار می‌کند. بدین ترتیب سطح قند خون را کم می‌شود. گلوکونئوژنز فرایندی است که در آن گلوکز از مواد غیر کربوهیدراتی مثل چربی­ها و اسیدهای آمینه تولید می‌­شود.

علاوه بر این، می­تواند با تحریک جذب گلوکز و مسیر گلیکولیز در بافت­های محیطی در کاهش قند خون نقش داشته باشد. فرایند گلیکولیز شامل مجموعه­ای از واکنش‌ها است که در طی آن یک قند شش کربنی، گلوکز به قندهای سه کربنه و کوچکتر تجزیه می­‌شود.

از دیگر آثار این دارو می‌توان به آهسته کردن جذب گلوکز از دستگاه گوارش و همچنین کاهش گلیکوژن پلاسما اشاره کرد. گلیکوژن یک پلی ساکارید است که اصلی‌ترین شکل ذخیره گلوکز در بافت­های عضلانی و کبدی می­‌باشد، در واقع گلوکزها به شکل گلیکوژن در بافت­های بدن رسوب می‌کند. گلیکوژن به عنوان ذخیره انرژی عمل می‌کنند که حال بدن ما در صورت نیاز به انرژی می­توان از آنها استفاده کرد.

این دارو در بیماران مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک نیز عملکرد ویژه‌ای را دنبال می‌کند. نتایج تحقیقات نشان داده است، شیوع بیماری دیابت نوع 2 و عدم تحمل گلوکز در این بیماران نسبت به افراد سالم 4 برابر است.  این دارو می‌تواند اندروژن موجود در سرم را کاهش دهد و سبب افزایش حساسیت به انسولین شود.

 

عوارض قطع ناگهانی قرص متفورمین چیست و در چه کسانی ممنوعیت مصرف دارد؟

متفورمین نیز همانند سایر داروهای کاهش قند خون می‌تواند دارای عوارض رایج باشد. شایعترین عارضه آنها دیسترس گوارشی (تهوع و استفراغ) است. البته گزارش‌های متعددی از نفخ و اسهال در بیماران شده است.

مصرف این قرص می‌تواند موجب ایجاد یک طعم مشابه فلز در دهان شود زیرا بدن دارو را جذب می‌کند حال در بزاق شما دفع می‌کند. اغلب این افراد دچار کاهش وزن می‌شود یا در صورت عدم کاهش وزن، باعث افزایش وزن در بیمار نمی‌شود. دلیل این امر این است که اشتها در افرادی که این قرص را مصرف می‌کنند، تا حد زیادی کاهش می‌یابد.

همچنین این قرص می­تواند موجب اسیدوز لاکتیک (به ویژه در مبتلایان به بیماری­های کلیوی و کبدی، الکلیسم، آنوکسی بافتی و بیماری های مزمن قلبی-ریوی) شود. در صورت بروز علائم اسیدوز لاکتیک (اسهال، درد و گرفتگی عضلانی، تنفس سریع و کوتاه و خواب آلودگی) مصرف دارو باید قطع شود.

از عوارض نادرتر آن می­توان به گرگرفتگی، سردرد، راش­های پوستی، بیماری­های ناخن و کاهش جذب ویتامین ب۱۲ اشاره کرد. در صورت مصرف طولانی مدت بایست میزان ویتامین ب۱۲ مانیتور شود، به خصوص در افرادی که ریسک ابتلا به آنمی و یا نوروپاتی محیطی را دارند.

همچنین این دارو در صورت مصرف با الکل یا در دوزهای بیش از 2550 میلی­گرم ممکن است موجب مسمومیت شود.

با اینکه در بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ اولین انتخاب می­باشد اما در صورتی که بیمار یکی از شرایط زیر را داشته باشد ممنوعیت مصرف دارد و باید از داروی دیگری جهت کنترل قند خون وی استفاده کرد:

• نارسایی قلبی
• نارسایی کلیوی
• بیماری کبدی
• اسیدوز از هر نوع
• هیپوکسی (کمبود اکسیژن) شدید

همچنین این دارو در سالمندان به علت بالا رفتن احتمال ایجاد اسیدوز لاکتیک باید با احتیاط مصرف شود و در بیماران با دیابت نوع یک منع مصرف دارد.  

 

 

عوارض قرص متفورمین برای قلب

عوارض قرص متفورمین برای قلب نیز از چالش‌هایی است که امروزه پزشکان و پژوهشگران زیادی با آن سروکار دارند. مطالعات پیشین در زمینه عوارض قرص متفورمین برای قلب نشان می‌دهد این دارو نه تنها خطر ابتلا به نارسایی قلبی را زیاد می‌کند بلکه خطر مرگ را نیز در این افراد افزایش می‌دهد. درواقع این دارو دارای قابلیت کاهش مقدار هورمون  تحریک کننده تیروئید یا TSHاست. در همین راستا امکان خطر افزایش ناراحتی یا نارسایی قلبی در افراد دارای دیابت افزایش می‌یابد.

اما مطالعات جدید ایمن بودن این دارو را در بیماران دیابت نوع 1 گزارش می‌دهند. حتی می‌توان اینطور گفت که این دارو نارسایی قلبی را در افرادی که مبتلا به دیابت نوع 1 هستند، تا حد زیادی کاهش می‌دهد.

 

آیا متفورمین برای بیماران باردار ایمن است؟

خبر خوب در این زمینه این است که این قرص هیچ خطری برای بیماران باردار ندارد. حتی امکان دارد شما به عنوان فردی که دارای بیماری تخمدان پلی کیستیک هستید، قبل از بارداری این دارو را مصرف می‌کردید. لازم به ذکر است که این دارو می‌تواند وضعیت افراد دارای بیماری تخمدان پلی کیستیک را بهبود ببخشد. تنظیم سیکل قاعدگی و متابولیسم قند از تاثیرات این دارو است.

حال پزشک بعد از بارداری تجویز دوباره‌ای برای شما انجام داده است. بنابراین این دارو با کاهش قند خون و کنترل آن هیچگاه سبب افزایش خطر نقض جنین یا سایر عوارض‌های هنگام تولد نمی‌شود. دارو متفورمین در رده B دسته‌بندی می‌شود، به این معنا که در این دوران با نظر پزشک می‌تواند مصرف شود. از آنجایی که کلیرانس متفورمین در خانم باردار افزایش پیدا می‌کند ممکن است در برخی از افراد در سه ماه آخر بارداری نیاز به تعدیل دوز باشد و در دوران شیردهی هم با توجه به اینکه این دارو می­تواند در شیر مادر ترشح شود، باید زیر نظر پزشک مصرف شود.

 

نحوه مصرف قرص متفورمین

قرص متفورمین دوزهای ۵۰۰ میلی گرمی دارد و معمولاً در ابتدا پزشک این دارو را از حدود روزی یک یا دو عدد قبل از غذا تجویز می‌کند و بعد از چند هفته به روزی ۲۰۰۰ میلی گرم (حداکثر چهار قرص در روز) می‌رساند. اگر قند خون بیمار با این دوز کنترل شد، همین درمان را به عنوان درمان نگهدارنده برای کنترل دیابت بیمار استفاده می‌شود و در غیر این صورت باید به سراغ داروی دیگری در کنار متفورمین برویم.

ممکن است پزشک برای شما دستورالعمل خاصی تجویز کند، بنابراین حتما طبق تجویز پزشک پیش روید. زیرا برخی مواقع این دارو با سایر داروهای مصرفی شما تداخل دارد و پزشک مطابق با داروهایی که مصرف می‌کنید تجویز را انجام می‌دهد.

 

 

نکاتی که بایستی پس از مصرف متفورمین بدانید:

از آنجایی که متفورمین علاوه بر کاهش قند خون سبب کاهش HBA1C، کاهش وزن و بهبود پروفایل چربی نیز می­شود، داروی بسیار سودمندی در کنترل دیابت است. همچنین با توجه به اینکه این دارو عارضه هایپوگلایسمی ندارد و بیماران دیابتی در بسیاری از مواقع در خطر افت ناگهانی قند خون هستند می­تواند بسیار مناسب باشد. بهتر است بدانید در برخی از افرادی که ورزش‌های سنگین انجام می‌دهند ممکن است منجر به افت شدید قند خون شود.

همچنین افرادی که این دارو را مصرف می‌کنند، میزان اوره، گلوکز و HBA1C آنها باید حداقل دو بار در سال مانیتور شود.

 

جمع‌بندی

بیماران دیابتی از راه‌های زیادی برای کاهش قند خون و سطح انسولین استفاده می‌کنند. متفورمین یک دارو با عملکرد فوق‌العاده در جهت کاهش قند خون و کنترل آن است. همچنین یک مسیر درمانی موفق در بهبود وضعیت تخمک‌گذاری در بیماران مبتلا به پلی کیستیک است.

متفورمین برای لاغری نیز کاربرد دارد. بدین شکل که سبب کاهش اشتها می‌شود در نتیجه وزن فرد کاهش می‌یابد. در مصرف این دارو بایستی طبق دستور پزشک عمل کنید، سعی کنید هرگز مصرف این دارو را قطع نکنید زیرا قطعا سبب عوارض جبران نا‌پذیری در شما می‌شود.

امیدواریم مطالعه این مقاله برای شما مفید باشد.