آنمی (کم خونی) چیست و چه علائمی دارد؟

آنمی یا کم‌خونی زمانی رخ می‌دهد که تعداد گلبول‌های قرمز سالم در خون بدن بسیار پایین باشد. گلبول‌های قرمز اکسیژن را به بافت‌های بدن حمل می‌کنند؛ بنابراین پایین بودن تعداد گلبول‌های قرمز خون به این معنی است که مقدار اکسیژن خون پایین‌تر از مقدار ضروری است. بسیاری از علائم آنمی یا کم‌خونی به دلیل پایین بودن تحویل اکسیژن به بافت‌ها یا اندام‌های حیاتی بدن بروز می‌کنند. در این مقاله در مورد نوع کم‌خونی که همه می‌شناسیم و ارتباط آن با سردرد صحبت خواهیم کرد. انواع دیگر کم‌خونی به نام‌های کم‌خونی جدی یا خطرناک و کم‌خونی مزمن (یا کم‌خونی بیماری‌های مزمن یا کم‌خونی التهابی) وجود دارد که در مقالات دیگری در مورد آن صحبت کردیم.

عوامل ایجاد آنمی یا کم‌خونی

رژیم غذایی شامل آهن، ویتامین B-12 و B-9 برای رشد گلبول‌های قرمز خون در بدن ضروری است. معمولاً، به طور روزانه ۰.۸ تا ۱ درصد از گلبول‌های قرمز بدن هر روز جایگزین می‌شوند و میانگین طول عمر گلبول‌های قرمز ۱۰۰ تا ‍۱۲۰ روز است. هر فرایندی که بر تعادل بین تولید و تخریب گلبول‌های قرمز تأثیر منفی بگذارد می‌تواند عامل کم‌خونی شود.

علل کم‌خونی به‌طورکلی شامل مواردی است که تولید گلبول‌های قرمز را کاهش می‌دهند و یا تخریب گلبول‌های قرمز را افزایش می‌دهند.

عواملی که باعث کاهش تولید گلبول‌های قرمز می‌شوند

مواردی که تولید گلبول‌های قرمز را کاهش داده و باعث کم‌خونی می‌شوند عبارت‌اند از:

• تحریک ناکافی تولید گلبول‌های قرمز خون توسط هورمون اریتروپویتین که توسط کلیه‌ها ترشح می‌شود.
• ناکافی بودن دریافت آهن، ویتامین B-12 یا B-9 از طریق رژیم غذایی
• کم‌کاری تیروئید

عواملی که باعث افزایش تخریب گلبول‌های قرمز خون می‌شوند

از سوی دیگر، هر اختلالی که سرعت تخریب گلبول‌های قرمز را بیشتر از تولید آنها کند، می‌تواند عامل کم‌خونی باشد. معمولاً دلیل این اتفاق خونریزی است که می‌تواند به دلایل زیر اتفاق بیفتد:

• اندومتریوز
• تصادفات
• زخم‌های گوارشی
• قاعدگی
• زایمان
• خونریزی بیش از حد رحم
• عمل جراحي
• سیروز که شامل تشکیل زخم یا اسکار کبد است
• فیبروز (زخم بافت) در مغز استخوان
• همولیز، پارگی گلبول‌های قرمز که می‌تواند به دلیل برخی داروها یا ناسازگاری Rh (بین مادر و جنین) رخ دهد.
• اختلالات کبد و طحال
• اختلالات ژنتیکی مانند:
• کمبود گلوکز -۶- فسفات دهیدروژناز (G6PD).
• تالاسمی
• کم‌خونی داسی‌شکل

بااین‌وجود، کمبود آهن شایع‌ترین علت کم‌خونی است. تقریباً نیمی از موارد کم‌خونی به علت کمبود آهن رخ می‌دهند و یک اختلال تغذیه‌ای بزرگ در سراسر جهان به شمار می‌آید.

ارتباط نیازهای غذایی روزانه و کم‌خونی

نیاز روزانه به ویتامین و آهن بسته به جنس و سن افراد متفاوت است. زنان به دلیل ازدست‌دادن آهن در طول دوران قاعدگی و رشد جنین در دوران بارداری و شیردهی به آهن و فولات (B-9) بیشتری نسبت به مردان نیاز دارند.

آهن

طبق اطلاعات نشر شده توسط انجمن مؤسسه ملی سلامت آمریکا، میزان توصیه شده مصرف روزانه آهن در بزرگسالان ۱۹ تا ۵۰ سال به شرح زیر است:

مردان و زنان بالای ۵۰ سال تنها به ۸ میلی‌گرم آهن در روز نیاز دارند. درصورتی‌که نتوان آهن موردنیاز را تنها از طریق رژیم غذایی به دست آورید، ممکن است استفاده از مکمل ضروری باشد.

منابع خوب غذایی سرشار از آهن این‌ها هستند:

• جگر مرغ و گاو
• گوشت تیره بوقلمون
• گوشت قرمز، مانند گوشت گاو
• غذای دریایی
• غلات غنی‌شده
• بلغور جو دوسر
• عدس
• لوبیا
• اسفناج

 

فولات (ویتامین B-9)

این ویتامین شکلی از اسید فولیک است که به طور طبیعی در بدن وجود دارد. مردان و زنان بالای ۱۴ سال به ۴۰۰ میکروگرم B-9  در روز نیاز دارند. برای زنان باردار یا شیرده، مصرف توصیه‌شده به ترتیب به ۵۰۰ و ۶۰۰ میکروگرم در روز می‌رسد.

غذاهای غنی از B-9 عبارتند از:

• جگر گاو
• عدس
• اسفناج
• لوبیا
• مارچوبه
• تخم مرغ

همچنین می‌توانید اسیدفولیک را از طریق غلات و نان‌های غنی‌شده به رژیم غذایی خود اضافه کنید.

ویتامین  B-12

توصیه می‌شود بزرگسالان روزانه ۲.۴ میکروگرم ویتامین B-12 مصرف کنند. زنان باردار و نوجوانان به ۲.۶ میکروگرم و زنان در دوران شیردهی به ۲.۸ میکروگرم ویتامین B-12 در روز نیاز دارند. جگر گاو و صدف از بهترین منابع ویتامین B-12 هستند. سایر منابع خوب برای این ویتامین عبارت‌اند از:

• ماهی
• گوشت
• گوشت طیور
• تخم‌مرغ
• سایر محصولات لبنی

همچنین افرادی که به‌اندازه کافی ویتامین B-12  از رژیم غذایی خود دریافت نمی‌کنند، می‌توانند از مکمل‌های موجود استفاده کنند.

علائم کم‌خونی

 

افراد مبتلا به کم خونی رنگ پریده به نظر می‌رسند و اغلب اوقات احساس سرما می‌کنند. آنها همچنین ممکن است علائم را تجربه کنند:

• سبکی سر یا سرگیجه، به‌ویژه هنگام فعالیت یا ایستادن
• هوس‌های غیرمعمول، مانند تمایل به خوردن یخ، خاک رس یا خاک
• مشکل در تمرکز یا خستگی
• یبوست

برخی از انواع کم‌خونی می‌توانند باعث التهاب زبان شوند. در نتیجه زبان برخی افراد صاف، براق، قرمز و اغلب دردناک می‌شود. اگر فرد دچار کم‌خونی شدید باشد ممکن است بیهوش شود.

دیگر علائم کم‌خونی عبارت‌اند از:

• ناخن‌های شکننده
• تنگی نفس
• درد قفسه سینه

سطح اکسیژن خون می‌تواند به حدی پایین باشد که فرد مبتلا به کم‌خونی شدید ممکن است دچار حمله قلبی شود. اگر از شما معاینه فیزیکی به عمل آمد و کم‌خونی داشتید ممکن است نتایج چنین علائمی را نشان دهند:

• فشارخون بالا یا پایین
• پوست رنگ‌پریده
• زردی
• افزایش ضربان قلب
• سوفل قلبی (وجود صداهای غیرمعمول قلب)
• بزرگ‌شدن غدد لنفاوی
• بزرگ‌شدن طحال یا کبد
• گلوسیت یا التهاب آتروفیک زبان

افرادی که علائم یا نشانه‌های کم‌خونی دارند باید پیگیر انجام مراقبت‌های پزشکی باشند، به‌خصوص اگر بیهوش شوند یا در قفسه سینه خود احساس درد داشته باشند.

 

روش‌های تشخیص کم‌خونی

تشخیص کم‌خونی با بررسی شرح‌حال (یا سابقه سلامت) شما و خانواده شما، همراه با معاینه فیزیکی شروع می‌شود. سابقه بیماری خانوادگی در انواع خاصی از کم‌خونی مانند کم‌خونی داسی‌شکل می‌تواند تأثیر باشد. سابقه قرارگرفتن در معرض مواد سمی در خانه یا محل کار نیز می‌تواند به یک عامل محیطی اشاره کند. معمولاً انجام آزمایش به پزشکان برای یافتن علت کم‌خونی کمک می‌کنند.

آزمایشاتی که برای تشخیص کم‌خونی انجام می‌شوند عبارت‌اند از:

• شمارش کامل گلبولی (CBC): آزمایش خون CBC تعداد و اندازه گلبول‌های قرمز خون را نشان می‌دهد. همچنین نشان می‌دهد که سطح سایر سلول‌های خونی مانند گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها طبیعی است یا خیر.
• آزمایش سطح آهن سرم خون: این آزمایش خون نشان می‌دهد که آیا کمبود آهن دلیل کم‌خونی است یا خیر.
• آزمایش فریتین: این تست خون ذخایر آهن خون را تجزیه‌وتحلیل می‌کند.
• آزمایش ویتامین B-12: این تست خون میزان ویتامین B-12 را نشان می‌دهد و به پزشک کمک می‌کند تا ببیند که سطح ویتامین B-12 بدن شما پایین است یا خیر.
• آزمایش فولیک اسید: این تست خون نشان می‌دهد که میزان ویتامین B-9 در سرم خون پایین است یا خیر.
• آزمایش خون مخفی مدفوع: در این آزمایش یک ماده شیمیایی را روی نمونه مدفوع می‌ریزند تا ببیند آیا خونی در آن وجود دارد یا خیر. اگر آزمایش مثبت باشد، به این معنی است که جایی از دستگاه گوارش، از دهان تا رکتوم (راست‌روده)، خونریزی دارد. مشکلاتی مانند زخم معده، کولیت اولسراتیو و سرطان روده بزرگ می‌توانند باعث ایجاد خون در مدفوع شوند.

تست‌های مکمل

بر اساس نتایج این آزمایش‌ها، پزشکان ممکن است آزمایش‌های دیگری را تجویز کنند، مانند:

• رادیوگرافی دستگاه گوارش فوقانی
• تنقیه باریوم (کولونوسکوپی مجازی)
• رادیوگرافی قفسه سینه
• سی‌تی‌اسکن از شکم

روش‌های درمان کم‌خونی

درمان کم‌خونی بستگی به عامل ایجاد آن دارد. کم‌خونی ناشی از فقر آهن، ویتامین B-12 و B-9 در رژیم غذایی با مکمل‌های غذایی درمان می‌شود. در برخی موارد، لازم است ویتامین B-12 به بدن تزریق شود چون نمی‌تواند توسط دستگاه گوارش به‌درستی جذب شود.

پزشک و متخصص تغذیه برای شما رژیم غذایی تجویز می‌کند که حاوی مقادیر مناسبی از ویتامین‌ها، مواد معدنی و سایر مواد مغذی باشد. یک رژیم غذایی مناسب می‌تواند به جلوگیری از بروز مجدد این نوع کم‌خونی کمک کند.

در برخی موارد، اگر کم‌خونی شدید باشد، پزشکان از تزریق اریتروپویتین برای افزایش تولید گلبول‌های قرمز در مغز استخوان استفاده می‌کنند. اگر خونریزی داشته باشید یا سطح هموگلوبین شما بسیار پایین باشد، ممکن است لازم باشد خون تزریق کنید.

زندگی فرد مبتلا به کم‌خونی

آینده کم‌خونی در بلندمدت، به علت و پاسخ به درمان بستگی دارد. کم‌خونی قابل‌درمان است، اما اگر درمان نشود می‌تواند خطرناک باشد.  

به برچسب های مواد غذایی توجه کنید و سعی کنید یک مولتی ویتامین بخرید تا مطمئن شوید که مقدار توصیه شده آهن در روز را دریافت می‌کنید.

اگر علائم کم‌خونی را تجربه می‌کنید، به‌خصوص اگر سابقه خانوادگی آن را دارید، با پزشک خود صحبت کنید. به‌احتمال زیاد پزشک برای شما رژیم غذایی یا مکمل تجویز می‌کند. کمبود آهن همچنین ممکن است نشانه‌ای از یک بیماری جدی‌تر باشد، بنابراین به بدن خود توجه کنید. در بیشتر موارد، فقط اصلاح رژیم غذایی یا مصرف مکمل آهن می‌تواند کم‌خونی شما را برطرف کند.

سردرد ناشی از کم‌خونی

 

 

گلبول‌های قرمز خون، اکسیژن را از ریه‌ها به سایر اندام‌های بدن منتقل می‌کنند. اگر مبتلا به کم‌خونی باشید، ممکن است اندام‌های شما (از جمله سر) اکسیژن کمتری دریافت کنند. وقتی که مغز شما کمتر از حد معمول اکسیژن دریافت می‌کند، احتمال دارد دچار سردرد شوید.

انواع مختلف کم‌خونی می‌توانند موجب سردرد شوند:

کم‌خونی ناشی از فقر آهن

کم‌خونی ناشی از فقر آهن (IDA) می‌تواند باعث شود که مغز اکسیژن کمتری از آنچه برای عملکرد مطلوب خود نیاز دارد دریافت کند و فرد دچار سردرد شود. IDA همچنین می‌تواند به‌خصوص در زنانی که عادت ماهانه هستند، با میگرن همراه باشد.

کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین

مانند کمبود آهن، کمبود برخی از ویتامین‌ها مانند B-12 و B-9 می‌تواند باعث کم خونی شود. این نوع کم‌خونی منجر به کاهش سطح اکسیژن  مغز می‌شود و در نتیجه فرد سردرد می‌گیرد.

کم‌خونی داسی‌شکل و تالاسمی

کم‌خونی داسی‌شکل و تالاسمی انواعی از کم‌خونی هستند که باعث چسبندگی گلبول‌های قرمز خون و تشکیل لخته یا شکل غیرطبیعی می‌شوند. این شرایط نیز می‌تواند منجر به سردرد شود.

کم‌خونی یک عامل خطرناک برای ایجاد ترومبوز وریدی مغزی (CVT) است که یک بیماری نادر است که در آن لخته خون در ورید مغز تشکیل می‌شود. این بیماری ممکن است تحت عنوان ترومبوز وریدی سینوس مغزی (CSVT) نیز نامیده شود.

کم‌خونی باعث چه نوع سردردهایی می‌شود؟

• سردردهای ساده

اغلب مردم هرازگاهی دچار این نوع سردرد می‌شوند. عوامل مختلفی می‌تواند باعث بروز این نوع سردرد شوند، از جمله سطح پایین اکسیژن در مغز.

• حملات میگرنی

درد میگرن انواع مختلف دارد اما اغلب مردم آن را به‌صورت احساس ضربان در یک طرف سر توصیف می‌کنند. حملات میگرن به طور منظم رخ می‌دهند و ممکن است علائم مرتبطی مانند تغییر در بینایی یا حساسیت به نور یا صدا داشته باشد. این نوع سردرد اغلب شدید و طولانی‌مدت است.

 

با انواع سردردهای میگرنی آشنا شوید!

سردرد CVT (ترومبوز وریدی مغز)

CVT یک لخته خون است که در سیاهرگی که خون را از مغز بیرون می‌برد، ایجاد می‌شود. انسداد در این رگ می‌تواند باعث جمع‌شدن خون شود و در نتیجه اتساع دیواره سیاهرگ‌ها، التهاب و نشت خون به مغز شما منجر به سردرد می‌شود. سردرد، شایع‌ترین علامت CVT است و در حدود ۹۰ درصد از افراد مبتلا به این بیماری دچار سردرد می‌شوند.

سردردهای مرتبط با کم‌خونی چگونه تشخیص داده می‌شوند؟

سردرد ناشی از IDA (فقر آهن)

اگر علائم سردرد شما نشان بدهند که IDA دارید، پزشک می‌تواند برای تعیین تعداد گلبول قرمز و مقدار آهن خون شما آزمایش تجویز کند. پزشک معالج همچنین ممکن است آزمایشاتی انجام دهد تا مشخص کند که آیا IDA شما در نتیجه ازدست‌دادن خون است (مانند قاعدگی شدید یا خون در مدفوع) یا خیر.

سردرد ناشی از کمبود ویتامین

همانند IDA، پزشک معالج می‌تواند برای تعیین سطح B-12، B-9 و سایر ویتامین‌ها که ممکن است در کاهش تعداد گلبول‌های قرمز نقش داشته باشند، آزمایش خون تجویز.

سردرد ناشی از CVT

اگر CVT دارید، ممکن است علائم عصبی دیگری به جز سردرد نیز داشته باشید. اگرچه، در ۴۰ درصد مواقع، هیچ علامت دیگری وجود ندارد که این موضوع می‌تواند تشخیص را دشوارتر کند.

اولین آزمایش سی‌تی‌اسکن است. پزشک معالج باید به دنبال مواردی بگردد که به او در تشخیص CVT کم کنند. MRI می‌تواند لخته خون در ورید را نشان دهد، اما نتایج آن می‌تواند در حدود ۳۰ درصد مواقع طبیعی به نظر برسد. اگر از سی‌تی‌اسکن و ام‌آرآی مشخص نباشد، پزشک معالج می‌تواند از آزمایش‌های تهاجمی برای تأیید تشخیص استفاده کند.

درمان سردردهای ناشی از کم‌خونی

• سردردهای ساده ناشی از IDA

سردردهای ناشی از IDA با افزایش سطح آهن و یا با مصرف قرص‌های آهن درمان می‌شوند. هنگامی که سطح آهن شما به حالت عادی بازگردد، گلبول‌های قرمز خون شما قادر خواهند بود مقدار مناسبی از اکسیژن را به مغز برسانند.

• سردردهای ساده ناشی از کمبود ویتامین

افزایش سطح ویتامین‌هایی که بدن شما با کمبود آنها مواجه است، تعداد گلبول‌های قرمز خون و میزان اکسیژن‌رسانی به مغز را افزایش می‌دهد.

• حملات میگرنی

حملات میگرنی چه مربوط به IDA باشند چه نباشند، معمولاً با داروهایی به نام تریپتان درمان می‌شوند. این داروها روی ترکیبات شیمیایی مغز مانند سروتونین اثر می‌گذارند و درمان بسیار مؤثری هستند.

CVT

هنگامی که تشنج و سایر علائم عصبی آرام گرفتند، CVT تقریباً همیشه با داروهای ضد انعقاد (که به‌عنوان رقیق‌کننده خون عمل کرده و لخته خون را برطرف می‌کنند) درمان می‌شود. گاهی اوقات برای برطرف‌کردن لخته خون به جراحی نیاز است.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

هر زمان دچار سردرد غیرمعمول شدید، به پزشک خود مراجعه کنید. همچنین اگر اولین حمله میگرنی خود یا هر حمله میگرنی که با حملات معمول شما متفاوت است را تجربه کردید، به پزشک خود اطلاع دهید.

حرف آخر

انواع مختلفی از کم‌خونی می‌تواند باعث سردرد شود. کمبود آهن یا ویتامین‌ها می‌تواند منجر به سردردهای مرتبط با پایین بودن سطح اکسیژن در مغز باشند. همچنین ثابت شده است که IDA در میگرن، به‌ویژه در دوران قاعدگی، نقش دارد. یک علت نادر سردرد به نام CVT در افرادی مشاهده می‌شود که شرایطشان باعث لخته شدن گلبول‌های قرمز خونشان می‌شود.

اما تمام این موارد اگر به‌موقع تشخیص داده شوند به‌راحتی قابل‌درمان هستند.