دلیل سرد شدن یا بی حس شدن انگشتان دست چیست؟ با سندروم رینود آشنا شوید!

رینود یک عارضه نادر است که سرخرگ‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. سرخرگ‌ها شریان‌های حمل خون از قلب به قسمت‌های مختلف بدن هستند. عارضه رینود را بعضی مواقع سندرم، بیماری یا پدیده نیز می‌نامند. مشخصه این عارضه دوره‌های کوتاه‌مدت اسپاسم عروقی (تنگ شدن سرخرگ‌ها) است. اسپاسم عروقی سرخرگ‌ها موجب کاهش جریان خون به انگشتان دست‌وپا می‌شود. در افراد مبتلا به رینود، عارضه معمولاً در انگشتان دست دیده می‌شود. در حدود ۴۰ درصد از افرادی که به این عارضه مبتلا هستند، انگشتان پا تحت تأثیر قرار می‌گیرند. در موارد بسیار نادری، این عارضه در بینی، گوش‌ها، نوک پستان و لب‌ها نیز دیده می‌شود. 

انواع عارضه رینود

دو نوع عارضه رینود وجود دارد: اولیه و ثانویه

در رینود اولیه (که بیماری رینود نیز نامیده می‌شود)، علت بیماری معلوم نیست. رینود اولیه شیوع بیشتری دارد و خطر آن کمتر از رینود ثانویه است. رینود ثانویه به‌وسیله یک بیماری، عارضه یا عامل قبلی حادث می‌شود. این نوع رینود را اغلب پدیده یا سندرم رینود می‌نامند.

در هر دو نوع رینود، حتی خفیف‌ترین یا جزئی‌ترین تغییری در دما می‌تواند باعث حمله رینود شود. برای مثال، بیرون آوردن چیزی از یخچال یا قرارگرفتن در معرض دمای زیر ۶۰ درجه فارنهایت (۱۵ درجه سلسیوس) موجب کبود شدن انگشتان دست می‌شود.

اغلب افرادی که رینود دارند دچار هیچ نوع آسیب‌دیدگی بافتی یا ناتوانی طولانی‌مدت نمی‌شوند. با این حال، افرادی که رینود شدید دارند ممکن است به دلیل حملات پی‌درپی رینود، زخم‌های پوستی یا گانگرن (سیاه‌مُردگی) بگیرند. گانگرن به مرگ یا پوسیده شدن بافت‌های بدن گفته می‌شود.

علل رینود ثانویه

عوامل متعددی ممکن است منجر به رینود ثانویه شوند:

1- بیماری‌ها و عارضه‌ها

رینود ثانویه با بیماری‌ها و عارضه‌هایی ارتباط دارد که به طور مستقیم به سرخرگ‌ها آسیب می‌زنند. رینود ثانویه همچنین با بیماری‌هایی مرتبط است که به رشته‌های عصبی کنترل‌کننده سرخرگ‌ها در دست‌وپا آسیب وارد می‌کنند. برای مثال، رینود در اکثر افرادی که به اسکلرودرمی (پینه خوردگی پوست) مبتلا هستند رخ می‌دهد. همچنین برای افرادی که لوپوس دارند ایجاد مشکل می‌کند. دیگر مثال‌ها از بیماری‌ها و عارضه‌هایی که منجر به رینود می‌شوند عبارت‌اند از:

• رماتیسم مفصلی
• تصلب شرائین (سختاک سرخرگ‌ها)
• ناهنجاری‌های خونی مثل کرایوگلوبولینمی و پلی‌سیتمی
• سندرم شوگرن
• مشکلات تیرو‌ئیدی و فشارخون ریوی
• سندرم تونل کارپال: این عارضه شامل احساس فشار در یکی از عصب‌های مهم دست است که سبب کرخت شدن و احساس درد در دست شده و آن را نسبت به دماهای پایین آسیب‌پذیر می‌کند.

 

با لوپوس، یکی از بیماری های خود ایمنی و غیرواگیردار آشنا شوید!

 

2- اعمال تکراری

اعمال تکراری که به سرخرگ‌ها یا رشته‌های عصبی کنترل‌کننده سرخرگ‌های دست‌وپا آسیب می‌زنند ممکن است منجر به رینود شوند. تایپ کردن، نواختن پیانو یا انجام مکرر دیگر فعالیت‌های مشابه ممکن است در طولانی‌مدت باعث بروز رینود ثانویه شوند. استفاده از ادوات مرتعش کننده مثل چکش‌برقی یا دریل نیز می‌تواند خطر ابتلا به رینود ثانویه را افزایش دهد.

3- آسیب‌دیدن دست‌وپا

آسیب‌هایی که به‌واسطه تصادف، یخ‌زدگی، جراحی یا دیگر عوامل به دست‌وپا وارد می‌شوند ممکن است منجر به رینود شوند.

4- مواد شیمیایی

 قرارگرفتن در معرض بعضی مواد شیمیایی در محل کار می‌تواند باعث عارضه‌ای شبیه به اسکلرودرمی شود که با پدیده رینود مرتبط است. مثالی از این نوع مواد شیمیایی کلرید ونیل است که در صنایع پلاستیک‌سازی کاربرد دارد. نیکوتین موجود در سیگار نیز می‌تواند خطر ابتلا به رینود را بالا ببرد.

5- داروها

داروهای به‌خصوصی می‌توانند باعث بالارفتن خطر ابتلا به رینود ثانویه شوند که عبارت‌اند از:

• داروهای ضد میگرن که حاوی ارگوتامین هستند. ارگوتامین موجب تنگ شدن سرخر‌گ‌ها می‌شود.
• بعضی از داروهای ضدسرطان مثل سیتپلاتین و وینبلاستین
• بعضی از داروهای بدون نسخه مانند سرماخوردگی و آلرژی و مکمل‌های غذایی. بعضی از این داروها باعث تنگ شدن سرخرگ‌ها می‌شوند.
• مسدود کننده‌های بتا. این داروها ضربان قلب را کند کرده و فشارخون را کاهش می‌دهند.
• قرض‌های ضد حاملگی. این داروها ممکن است بر جریان خون تأثیر بگذارند.

عوامل خطر رینود

عوامل خطر رینود اولیه (بیماری رینود) و رینود ثانویه (پدیده رینود) با هم فرق دارند.

عوامل خطر رینود اولیه عبارت‌اند از:

• جنسیت: زنان بیشتر از مردان احتمال ابتلا به رینود اولیه دارند.
• سن: رینود اولیه معمولاً قبل از ۳۰ سالگی به وجود می‌آید.
• سابقه خانوادگی: رینود اولیه ممکن است در اعضای یک خانواده رخ بدهد.
• زندگی در اقلیم سرد: دمای پایین می‌تواند باعث حملات رینود شود.

عوامل خطر رینود ثانویه شامل موارد زیر هستند:

• سن: رینود ثانویه معمولاً بعد از سن ۳۰ سالگی شروع می‌شود.
• بیماری‌ها و عارضه‌های بخصوص: برای مثال بیماری‌هایی که به سرخرگ‌ها آسیب می‌زنند یا موجب تخریب رشته‌های عصبی کنترل‌کننده سرخرگ‌های دست‌وپا می‌شوند می‌توانند باعث رینود ثانویه شوند.
• آسیب‌دیدن دست‌وپا
• قرارگرفتن در معرض بعضی مواد شیمیایی در محل کار مثل کلرید ونیل (مورداستفاده در پلاستیک‌سازی)
• انجام اعمال تکراری با دست مثل تایپ کردن یا ابزارآلات ارتعاش کننده
• بعضی داروهای خاص مثل داروهای میگرن، سرطان، سرماخوردگی یا آلرژی و فشارخون، و داروهای نقص توجه یا بیش‌فعالی (ADHD)، بعضی داروهای شیمی‌درمانی
• استعمال دخانیات. سیگارکشیدن باعث باریک شدن سرخرگ‌ها می‌شود.
• زندگی در اقلیم سردسیری

علائم، نشانه‌ها و عوارض رینود

افراد مبتلا به رینود اولیه (بیماری رینود) یا رینود ثانویه (پدیده رینود) ممکن است در پاسخ به سردی هوا یا استرس عاطفی مورد حمله رینود قرار گیرند. حملات رینود معمولاً انگشتان دست‌وپا را هدف قرار می‌دهند. به‌ندرت این حملات بینی، گوش‌ها، نوک پستان و لب‌ها را نیز هدف قرار می‌دهند.

در طی حملات رینودی، سرخرگ‌ها برای مدت کوتاهی خیلی تنگ می‌شوند. در نتیجه، خون خیلی ناچیزی به نواحی تأثیریافته می‌رسد یا اصلاً نمی‌رسد. این امر ممکن باعث شود تا این نواحی:

• ابتدا رنگ‌پریده یا سفید و سپس کبود شوند
• بی‌حس، سرد یا دردناک شوند
• زمانی که خون به نواحی تأثیریافته برمی‌گردد، قرمز شوند، احساس ضربه‌زدن، سوزن‌سوزن شدن، سوزش یا خواب‌رفتگی کنند.

رینود ثانویه شدید می‌تواند باعث پوست درد یا گانگرن شود که با مرگ یا پوسیدگی بافت‌های بدن همراه است. خوشبختانه، رینود شدید بسیار نادر است.

 

 

مدت حملات رینودی

حملات رینودی ممکن است کمتر از یک دقیقه یا بیشتر از چند ساعت طول بکشند. حملات ممکن است به‌صورت روزانه یا هفتگی رخ بدهند و از یک انگشت دست یا پا شروع شده و به بقیه انگشتان دست‌وپا سرایت کنند. بعضی مواقع، فقط یک انگشت دست یا پا تحت تأثیر قرار می‌گیرد. نواحی مختلف ممکن است در زمان‌های مختلف تحت تأثیر قرار گیرند.

تست‌ها و روش‌های تشخیص رینود

تاریخچه بیماری: پزشک از بیمار سؤالاتی در خصوص علائم، رژیم غذایی، عادت‌ها و سرگرمی‌های او می‌‌پرسد. بیمار باید آماده باشد تا در مورد بروز علائم از روز اول، تناوب بروز آن‌ها و دلایل احتمالی آن‌ها توضیح بدهد. شاید بهتر باشد که در خصوص این اطلاعات یادداشت‌برداری صورت گیرد.

معاینه بدنی: پزشک ابتدا ناخن‌های دست‌وپای شما را معاینه می‌کند تا سلامت پوست و ناخن‌های شما و همچنین گردش خون در این نواحی را بررسی کند. پزشک همچنین ممکن است از شما یک معاینه کامل برای پیداکردن علائم و نشانه‌های هرگونه بیماری یا عارضه مرتبط با رینود ثانویه به عمل آورد.

تست کاپیلاروسکوپی: برای این که رینود اولیه را با رینود ثانویه اشتباه نگیرد، پزشک ممکن است تست کاپیلاروسکوپی به عمل آورد. این تست شامل مشاهده پوست انتهای ناخن زیر یک دستگاه میکروسکوپ و بررسی آن برای اطمینان از وجود هرگونه مویرگ بدشکل یا متورم است. برای این کار، پزشک یک قطره روغن روی انتهای ناخن می‌ریزد تا زیر میکروسکوپ بهتر دیده شود.

تست خون: ممکن است تست خون نیز به‌منظور مشاهده آنتی‌بادی‌های ضد هسته‌ای یا اندازه‌گیری سرعت رسوب اریتروسیت‌ها و یا پروتئین واکنشی C گرفته شود که به تشخیص خودایمنی و دیگر التهاب‌ها کمک کند.

تست تحریک سرمایی: از تست تحریک سرمایی برای بروز علائم رینود استفاده می‌شود. در این تست، یک دماسنج کوچک به انگشت دست بسته می‌شود. سپس دست شما در معرض سرما (آب یخ) قرار می‌گیرد. دست شما سپس از آب یخ برداشته می‌شود. دماسنج سرعت بازگشت انگشت به دمای طبیعی را اندازه‌گیری می‌کند. اگر شما رینود داشته باشید، ممکن است بیش از ۲۰ دقیقه طول بکشد تا دمای دست شما به حالت نرمال برگردد.

به این دلیل که نتایج تست تحریک سرمایی همیشه قابل‌اعتماد نیست، پزشک ممکن است از دیگر تست‌ها نیز استفاده کند.

راه های درمان رینود

برای بیماری رینود (رینود اولیه) هیچ راه درمانی وجود ندارد اما راه‌هایی برای مدیریت علائم آن وجود دارد. برای انواع خفیف بیماری رینود، پوشاندن نقاط حساس بدن قبل از ترک منزل می‌تواند کمک‌کننده باشد. اگر حمله رینود رخ داد، قراردادن نواحی تأثیریافته در آب گرم (نه آب داغ)، علائم را کم کرده و از وخیم شدن آن‌ها جلوگیری می‌کند. اگر استرس عامل رینود است، یادگیری چگونه مدیریت‌کردن استرس می‌تواند کمک‌کننده باشد.

برای موارد متوسط تا شدید، استفاده از دارو و جراحی به شرح زیر ممکن است ضروری باشد:

• مسدودکننده‌های آلفا -۱ می‌توانند با نوراپی‌نفرین که سرخرگ‌ها را تنگ می‌کند، مقابله کنند. ازاین‌قبیل داروها می‌توان به دوکسازوسین و پرازوسین اشاره کرد.

 

• مسدودکننده‌های کانال کلسیمی دی‌هیدروپیریدین باعث شُل شدن مویرگ‌های دست‌وپا می‌شوند. از این قبیل داروها می‌توان به آملودیپین، نفی‌دیپین و فلودیپین اشاره کرد.

 

• مالش پماد موضعی نیتروگلیسرین بر روی قسمت‌های تأثیریافته موجب افزایش جریان خون و خروجی قلب و در نتیجه بهبود علائم می‌شود.

 

• دیگر داروهای گشادکننده عروق سبب رقیق شدن سرخرگ و بهبود علائم می‌شوند. مثال‌ها ازاین‌قبیل شامل لوسارتان، سیلدنافیلد، وایاگرا، فلوکستین (Prozac) و پروستاگلاندین هستند.

 

• جراحی عصب: سیمپاتکتومی

تنگ شدن عروق که باعث رینود می‌شود تحت کنترل اعصاب سمپاتیک در نواحی تأثیریافته قرار دارد. جراح می‌تواند شکاف کوچکی را ایجاد کرده و رشته‌های عصبی را از سرخرگ‌های خونی جدا و حذف کند و به‌این‌ترتیب، وقوع و شدت حملات را کاهش دهد. البته این روش همیشه موفقیت‌آمیز نخواهد بود.

• تزریق مواد شیمیایی

تزریق بعضی از داروهای شیمیایی که مانع رشته‌های عصبی سمپاتیک در تنگ کردن عروق می‌شوند، می‌تواند مؤثر واقع شود. بی‌حس‌کننده‌های موضعی یا اونابوتالینوم‌توکسین نوع A (بوتاکس) در بعضی افراد خوب جواب می‌دهند. بااین‌حال، تأثیر آن بعد از مدتی از بین می‌رود و تکرار درمان ضروری خواهد بود.

عوارض یا عواقب رینود

رینود معمولاً زندگی فرد را تهدید نمی‌کند اما می‌تواند عوارض داشته باشد. سرمازدگی (Chilblains) زمانی رخ می‌دهد که گردش خون دچار مشکل شود و رینود یکی از عوامل آن است. پوست دچار خارش، قرمزی و التهاب می‌شود و ممکن است احساس سوزش، داغی یا شکنندگی کند. سرمازدگی معمولاً بین ۱ یا ۲ هفته برطرف می‌شود اما می‌تواند دوباره برگردد. گرم نگه‌داشتن نقاط حساس بدون (نوک انگشتان، بینی و لاله گوش) می‌تواند از بروز سرمازدگی در آن‌ها جلوگیری کند. اگر دست‌وپا سرمازده شوند، آن‌ها را به‌آرامی گرم کنید زیرا گرمای زیاد می‌تواند مقدار آسیب را بیشتر کند.

اگر علائم بدتر شوند و مقدار خون برای مدت طولانی پایین باشد، انگشتان دست‌وپا ممکن است بدفُرم شوند. اگر اکسیژن به‌طورکلی در آن ناحیه وجود نداشته باشد، تاول‌های پوستی و بافت‌های مرده به وجود می‌آيند. درمان این دو عارضه دشوار است و ممکن است به قطع عضو منجر شوند.

 

 

پیشگیری و مقابله با سندروم رینود

افرادی که مستعد رینود هستند می‌توانند اقدامات زیر را برای جلوگیری از بعضی محرک‌های رینود انجام دهند:

• گرم نگه‌داشتن خانه، بدن (استفاده از دستکش) و خودرو (روشن‌کردن بخاری خودرو) در مواقعی که هوا سرد است
• دوری از استرس‌های هیجانی و عاطفی تا جایی که امکان دارد
• ورزش‌کردن به‌منظور داشتن یک شیوه زندگی سالم و کم استرس
• خودداری از مصرف داروها و موادی که محرک علائم رینود محسوب می‌شوند
• پایین نگه‌داشتن مصرف الکل و کافئین
• ترک دخانیات