نحوه استفاده از دستگاه فشارسنج

برای اینکه خون درشریان‌ها یا اعضای بدن جاری شود و مواد غذایی را به اعضای مختلف بدن برساند، نیاز به نیرویی دارد که این نیرو فشارخون نام دارد و مولد آن قلب است. قلب خون را به طور مداوم به داخل دو شریان عمده بدن، به نام آئورت و شریان ششی پمپ می‌کند.

این فشارخون یکی از علایم حیاتی مهم بدن انسان بوده و اطلاعات مهمی درمورد سلامتی  به ما می‌دهد. اندازه‌گیری فشارخون، به وسیله دستگاه فشارسنج انجام می‌شود و شیوه‌ها و روش‌های ظریفی دارد که در هنگام اندازه‌گیری فشار ماکزیمم و مینیمم، باید رعایت شوند. با این شیوه‌ها و همچنین انواع فشارسنج و نحوه کار با آنها، در ادامه آشنا خواهید شد.

جهت مشاهده و خرید انواع دستگاه های فشارسنج اینجا کلیک کنید!

فشارخون

فشارخون به دو عامل مهم بستگی دارد؛ یکی برون ده قلب که مقدار خونی است که در هر دقیقه به وسیله قلب به درون آئورت پمپ می‌شود و دیگری مقاومت رگ که یعنی مقاومتی که بر سر راه خروج خون از قلب در رگ‌ها وجود دارد. اگر بخواهیم این رابطه را به شکل فرمول نشان دهیم به قرار زیر است:

مقاومت رگ × برون ده قلب = فشارخون

با تغییر برون ده قلب یا مقاومت رگ مقدار فشار خون تغییر می‌کند. همچنین فشارخون درطول روز تحت تأثیر عوامل مختلفی تغییر می‌کند که از جمله این عوامل، وضعیت بدن، فعالیت مغز، فعالیت گوارشی، فعالیت عضلانی، تحریکات عصبی، تحریکات دردناک، مثانه پر، عوامل محیطی مثل دمای هوا و میزان صدا، مصرف دخانیات، الکل، قهوه و دارو است.

غالباً فشارخون را در شریان بازویی و در راستای قلب اندازه می‌گیرند. در هر فرد فشارخون را در دو سطح حداکثر و حداقل اندازه گیری می‌کنند. در زمانیکه قلب منقبض می‌شود، فشارخون به حداکثر مقدار خود می‌رسد؛ این سطح را فشار ماکزیمم یا سیستولی می‌نامند.

سطح مینیمم یا دیاستولی در زمان استراحت قلب که فشار خون به حداقل مقدار خود می‌رسد، بدست می‌آید. هر دو سطح فشارخون به صورت دو عدد کنار هم یا به صورت کسر بر حسب میلیمتر جیوه نشان داده می‌شوند؛ مثلاً۸۰/۱۲۰، که عدد بزرگتر۱۲۰ معادل فشار ماکزیمم و عدد کوچکتر۸۰ معادل فشار مینیمم است.

اگرقصد خرید دستگاه فشارسنج دارید، پیشنهاد می کنیم مقاله "راهنمای خرید دستگاه فشارخون مناسب" را مطالعه کنید.

فشارسنج چند نوع دارد؟

فشارسنج دارای ۳ نوع زیر می‌باشد:

1. فشارسنج جیوه‌ای: این نوع فشارسنج، مهم‌ترین استاندارد اندازه‌گیری فشارخون شناخته می‌شود. در این دستگاه‌ها، یک ستون جیوه مثل دستگاه دماسنج وجود دارد که فشار را نشان می‌دهد. احتمال درست کار نکردن این دستگاه خیلی کم است. ستون جیوه تنها چیزی است که در آن حرکت می‌کند. هنگام خواندن فشار، باید به اعدادی دقت شود که در دو طرف ستون جیوه ارائه شده‌اند. بااین‌حال، استفاده از فشارسنج جیوه‌ای رو به کاهش است، چون جیوه سمی است و می‌تواند محیط را آلوده کند.

2. فشارسنج عقربه‌ای: بعضی از دستگاه‌های فشارسنج عقربه‌ای هستند. فشارسنج عقربه‌ای وسیله‌ای است فنردار که با استفاده از فشار هوا عقربه‌ای را روی صفحه مدرجی حرکت می‌دهد، که هر درجه آن نشانگر یک میلیمتر جیوه است.

 

 

 

3. فشارسنج دیجیتال: فشارسنج‌های دیجیتال به دو مدل مچی و بازویی تقسیم می‌شوند. از نظر دقت، فشارسنج‌های بازویی گزینه بهتری هستند. ازآنجا که در موارد نادر، دستگاه‌های دیجیتالی و خودکار فشارخون را اشتباه محاسبه می‌کنند، همیشه ترجیح داده می‌شود که از فشارسنج جیوه‌ای استفاده شود، و استفاده از دستگاه‌های دیجیتالی تنها برای بیمارانی توصیه می‌شود، که توانایی استفاده از این وسایل را ندارند.  

 

         

 

                        

 تقسیم بندی فشارخون

1. فشارخون مطلوب: فشار ماکزیمم کمتر از ۱۲۰ میلیمتر جیوه و فشار مینیمم کمتر از ۸۰ میلیمتر جیوه.
2. فشارخون طبیعی: فشار ماکزیمم کمتر از ۱۳۰ میلیمتر جیوه و فشار مینیمم کمتر از ۸۵ میلیمتر جیوه.
3. فشارخون کمی بالاتر از طبیعی: فشار ماکزیمم بین ۱۳۰ تا ۱۴۰ میلیمتر جیوه یا فشار مینیمم بین ۸۵ تا ۹۰ میلیمتر جیوه.
4. فشارخون بالا: فشار ماکزیمم ۱۴۰ میلیمتر جیوه و بیشتر یا فشار مینیمم ۹۰ میلیمتر جیوه و بیشتر.

اهمیت اندازه‌گیری فشارخون

فشارخون بالا، یکی از عوامل خطرساز بیماری‌های عروق کرونر قلب (عروقی که به قلب خون می رسانند) است و به اعضای حیاتی مهم مثل مغز، قلب، کلیه و چشم آسیب جدی می‌رساند.

اگر فشارخون بالا به موقع درمان گردد، می‌توان از بسیاری عوارض فشارخون بالا را پیشگیری کرد. اما چون فشار خون بالا، معمولا بدون علامت است و “قاتل بی صدا ”یا “Silent killer” نامیده می‌شود، برای پی بردن به فشارخون بالا باید فشار خون را اندازه‌گیری کرد. برای این‌کار باید از دستگاه اندازه‌گیری فشار خون استفاده نمود.

آیا گیاهان دارویی و ادویه‌جات فشارخون را کاهش می‌دهند؟

ویژگی‌های انواع فشارسنج‌ها

هرکدام از این دستگاه‌ها مزایا و معایب خاص خود را دارند که به آنها اشاره می‌کنیم:

• فشارسنج‌های جیوه‌ای: این فشارسنج ها دقت بالایی داشته و قیمت آنها نیز متوسط محسوب می‌شود. اما شرایط نگهداری آنها مشکل بوده و در صورت عدم بستن شیر جیوه پس از هربار اندازه‌گیری امکان تخلیه جیوه درون مخزن آن وجود دارد، که با توجه به سمی بودن جیوه، مشکلاتی برای کاربر می‌تواند ایجاد شود.
• فشارسنج‌های عقربه‌ای: این فشارسنج‌ها نیز دقت خوبی داشته و قیمت آنها از مقادیر بسیار پایین تا قیمت‌های نسبتا بالا را شامل می‌شود. مدل‌های قیمت بالای آن علاوه بر دقت بسیار زیاد و کیفیت ساخت مناسب، معمولا ضد ضربه و ضد آب هم هستند.
• فشارسنج‌های اتوماتیک(دیجیتال): دقت این فشارسنج‌ها بالا نبوده( به نسبت دقت نمونه‌های جیوه‌ای و عقربه‌ای) ، اما به دلیل کاربری ساده و قیمت مناسب، آنها به عنوان فشارسنج خانگی بسیار متداول هستند. در دو نوع بازویی و مچی در بازار موجود بوده، که نوع بازویی آن از دقت بالاتری نسبت به مدل مچی برخوردار است.

 

نحوه کار انواع فشارسنج

• فشارسنج جیوه‌ای: این نوع فشارسنج مهم‌ترین استاندارد اندازه‌گیری فشارخون شناخته می‌شود. در این دستگاه‌ها، یک ستون جیوه مثل دستگاه دماسنج وجود دارد که فشار را نشان می‌دهد. احتمال درست کار نکردن این دستگاه خیلی کم است و ستون جیوه تنها چیزی است که در آن حرکت می‌کند. هنگام خواندن فشار، باید به اعدادی دقت شود که در دو طرف ستون جیوه ارائه شده‌اند. با این‌حال، استفاده از فشارسنج جیوه‌ای رو به کاهش است، چون جیوه سمی است و می‌تواند محیط را آلوده کند.
• فشارسنج عقربه‌ای: گیج اندازه‌گیر این نوع از فشار سنج، دارای بالشتک‌هایی از هوا بوده که در اثر پر شدن کاف، فشار داخل بالشتک نیز زیاد شده و موجب حرکت کردن بالشتک می‌شود. این حرکت به محوری منتقل شده که محور به عقربه دستگاه متصل است، و فشار هوا عقربه را روی صفحه مدرج حرکت می‌دهد، که هر درجه آن، معمولا نشانگر دو میلیمتر جیوه‌ است.

از آنجا که در موارد نادر دستگاه‌های دیجیتالی و خودکار فشارخون را اشتباه محاسبه می‌کنند، همیشه ترجیح داده می‌شود که از فشارسنج جیوه‌ای استفاده شود، و استفاده از دستگاه‌های دیجیتالی تنها برای بیمارانی توصیه می‌شود که توانایی استفاده از این وسایل استاندارد را ندارند.

فشارسنج چه اجزایی دارد؟

این دستگاه از قسمت‌های زیر تشکیل شده است:

• کاف یا بازو بند: کاف، یک پوشش دو لایه ازجنس پارچه و دراز است، که خاصیت ارتجاعی نداشته و به دور بازو پیچیده می‌شود. بازوبند باید به اندازه کافی بلند باشد تا به طور کامل دور بازوی فرد را بگیرد.
• کاف هوا: کاف هوا از جنس لاستیکی است، که در درون بازوبند قرار می‌گیرد و قابل باد شدن است. این کاف قابل مشاهده نیست و فقط دو لوله لاستیکی متصل به آن از بازوبند خارج می‌شود، که در مدل‌های دیجیتال دارای یک لوله می‌باشد. کاف هایی که نسبت به بازوی فرد خیلی کوتاه یا باریک باشند و یا هر دو اشکال را داشته باشند (درمجموع خیلی کوچک باشند)، فشارخون را به طور کاذب بالاتر از فشارخون واقعی، و اگر بیش از حد پهن باشند، فشارخون را پایین‌تر از فشارخون واقعی نشان خواهند داد. به همین علت، کاف‌های فشارسنج دارای سایزهای مختلف(از سایزهای نوزادی تا بزرگسال) می‌باشند و هنگام اندازه‌گیری می‌بایست از کاف با سایز مناسب برای بیمار استفاده شود. اگر کاف کاملاً دور بازو را نگیرد یا وسط کاف دقیقا روی شریان بازویی قرار نداشته باشد، ممکن است فشار اندازه‌گیری شده، فشار واقعی نباشد. در بعضی دستگاه‌ها، وسط کاف لاستیکی با علامت بر روی بازوبند، مشخص شده است. اندازه عرض کاف هوا بطور متوسط ۱۵- ۱۳سانتیمتر و طول آن ۳۵- ۳۰ سانتیمتر است.
• لوله های لاستیکی: از وسط کاف هوا دو لوله لاستیکی خارج می‌شود که یکی به پمپ و دیگری به دستگاه وصل می‌گردد. این دو لوله، کار انتقال وخروج هوا را برعهده دارند. طول لوله باید حدود ۷۶ سانتیمتر باشد.
• پمپ لاستیکی، دریچه و پیچ تنظیم هوا: از این پمپ برای تلمبه کردن و انتقال هوا به داخل کاف و تخلیه هوا از آن، استفاده می‌شود. برای ورود و خروج هوا، بر روی پمپ، دریچه‌ای در نظر گرفته شده است، که به وسیله پیچ فلزی که با دست باز و بسته می‌شود، ورود و خروج هوا تنظیم می‌گردد. اگر پیچ ورود و خروج هوا را ببندیم، باید جیوه در سطح ثابت بماند و در زمانیکه آنرا باز می‌کنیم، باید اجازه دهد سطح جیوه به طور قابل کنترل پایین بیاید.
• مخزن جیوه: مخزن جیوه در انتهای دستگاه و داخل لوله شیشه‌ای قرار دارد و دارای یک پیچ تنظیم است که ورود و خروج جیوه را به داخل لوله شیشه‌ای تنظیم می‌کند. قبل از اندازه‌گیری فشارخون، باید پیچ مخزن جیوه باز شود تا اجازه دهد جیوه به درون لوله راه یابد. در زمانیکه هیچ فشاری وجود ندارد، سطح جیوه در لوله باید برروی صفر باشد. پس از خاتمه اندازه‌گیری، باید دستگاه را کج نمود تا جیوه درون لوله به سمت مخزن هدایت شود و سپس پیچ مخزن را بست تا در زمانیکه از دستگاه استفاده نمی‌شود، جیوه در لوله باقی نماند.
• لوله شیشه‌ای: این لوله درون یک محفظه فلزی مدرج قرار دارد، که برحسب میلیمتر جیوه و به فاصله‌های ۱۰میلیمتر جیوه درجه‌بندی شده است. با باد کردن کاف هوا، در صورتیکه پیچ مخزن جیوه باز باشد، جیوه به درون لوله راه یافته و بالا می‌رود و با تخلیه باد کاف هوا، سطح جیوه در لوله پایین می‌آید. میزان فشار را می‌توان از روی سطح جیوه در لوله مدرج خواند. چون سطح جیوه به صورت هلالی در لوله قرار می گیرد، برای خواندن میزان فشار خون، باید بالاترین نقطه هلال جیوه در ستون را در نظر گرفت.

توجه داشته باشید که در دستگاه عقربه‌ای به جای مخزن جیوه و لوله شیشه‌ای، از یک فشار سنج عقربه‌ای استفاده شده است، که با یک فنر کار می‌کند؛ و در نوع دیجیتالی یک صفحه دیجیتالی به جای مخزن و لوله جیوه قرار دارد و بقیه قسمت‌های آن مشابه دستگاه جیوه‌ای است.

طرز استفاده از فشارسنج

برای استفاده از فشارسنج و اندازه‌گیری فشارخون، مراحل زیر را طی کنید:

• آستین بلوز دست راست فرد معاینه شونده را، در قسمت بالای بازو جمع کنید؛ به طوری که قسمت بالای بازو برهنه باشد.
• اگر فشارخون فرد را در حالت نشسته اندازه می‌گیرید، دست راست او را بر روی میز قرار دهید.
• دستگاه فشارسنج را نزدیک بازویی که می‌خواهید فشارخون را اندازه بگیرید، قرار دهید. اگر هوایی درون کاف لاستیکی بازوبند باشد، به وسیله پیچ تنظیم هوای پمپ دستگاه، هوای کاف را تخلیه کنید و سپس بازوبند فشارسنج را به دور بازوی راست فرد ببندید. بازوبند نباید خیلی محکم یا خیلی شل به دور بازو بسته شود؛ زیرا میزان فشارخون بطور کاذب پایین یا بالا نشان داده می‌شود. همچنین بازوبند فشارسنج نباید روی آستین قرار گیرد.
• لبه تحتانی بازو بند باید ۲ تا ۳ سانتیمتر بالاتر از چین آرنج (گودی بین ساعد و بازو) باشد و دو لوله لاستیکی آن به طور قرینه در دو طرف سرخرگ بازویی و بر روی چین آرنج قرار گیرد. لوله‌ها نباید گره یا پیچ بخورند و همچنین نباید تا بخورند یا در زیر بازوبند گیر کنند.
• فرد معاینه کننده باید وضعیت مناسبی با میز معاینه داشته باشد. فاصله گیرند فشارخون با فرد معاینه شونده، نباید بیش از یک متر باشد.
• اگر از فشارسنج جیوه‌ای استفاده می‌شود، ستون جیوه در وضعیت عمودی و در مقابل چشم معاینه کننده قرار گیرد.
• پیچ مخزن جیوه را باز کنید. (در فشارسنج‌های عقربه‌ای نیازی به این کار نیست.)
• سطح جیوه در زمانیکه هیچگونه فشاری به فشار سنج وارد نمی‌شود، دقیقا باید روی صفر باشد. در صورت استفاده از فشارسنج عقربه‌ای عقربه باید روی صفر قرار گیرد.
• نبض مچ دست را با انگشتان اشاره و میانه حس کنید. این نبض در بالای مفصل مچ، درون شیاری در امتداد انگشت شست، حس می‌شود.
• برای اندازه‌گیری صحیح فشار خون، در ابتدا سطح حداکثر بادکردن بازوبند را محاسبه کنید. یعنی ابتدا پس از بستن بازوبند به دست راست فرد معاینه شونده، با یک دست نبض مچ همان دست را لمس کنید و با دست دیگر پیچ پمپ لاستیکی را ببندید و بصورت متوالی و سریع روی پمپ فشار آورید و آنقدر کاف هوای بازوبند را باد کنید تا دیگر نبض مچ دست حس نشود. در همان زمان، سطح جیوه را که در ستون جیوه بالا آمده است، یا عددی که عقربه روی آن قرار گرفته است (عدد قطع نبض) را در ذهن خود به خاطر بسپارید.
• سپس پیچ پمپ را کاملا باز کرده و سریعا باد بازوبند را تخلیه کنید. بعد ۳۰ میلیمتر جیوه به آن عدد به دست آمده اضافه کنید. بنابراین حداکثر سطح باد کردن بازوبند بدست می‌آید.
• ۵ یا ۶ ثانیه دست فرد را بالا نگهدارید و یا یک دقیقه صبر کنید و این بار ازگوشی استفاده کنید. ابتدا لوله‌های گوشی را درگوش بگذارید و سپس صفحه گوشی (دیافراگم) را روی سرخرگ بازویی در چین آرنج (قسمت داخلی تاندون عضله دو سر بازویی) گذاشته و نزدیک لوله لاستیکی فشار سنج قرار دهید.
• گوشی را با انگشتان دست محکم و یکنواخت در این قسمت نگهدارید، اما مراقب باشید که فشار زیاد بر روی گوشی موجب اختلال در خواندن میزان فشارخون خواهد شد.
• باید دقت کرد گوشی با بازوبند یا لوله‌های لاستیکی تماس نداشته باشد و در زیر بازوبند قرار نگیرد، زیرا صداهای مالشی ایجاد می‌کند. در تمام مراحل به ستون جیوه یا عقربه فشارسنج توجه کنید.
• مجددا پیچ پمپ را ببندید و بازوبند را باد کنید تا به حداکثر سطح باد کردن بازوبند (عدد بدست آمده) برسد؛ سپس پیچ پمپ را به آهستگی باز کنید و با سرعت آهسته ۳- ۲ میلیمتر جیوه در ثانیه باد بازوبند را تخلیه کنید و دیگر پیچ پمپ را دستکاری نکنید. سطح جیوه یا عقربه کم کم پایین می‌آید تا جایی که صداهای کورت کوف (Kortotkoff) ظاهر می‌شود.
• همزمان با اولین صدایی که در گوش شنیده می‌شود، به سطح جیوه یا عقربه نگاه کنید و آن سطح را در ذهن به خاطر بسپارید. این سطح نشان دهند فشار سیستولی یا ماکزیمم است. تخلیه باد بازوبند به آرامی ادامه می‌یابد و سطح جیوه یا عقربه نیز پایین می‌آید.
• همچنان به سطح جیوه یا عقربه توجه کنید. زمانی می‌رسد که دیگر صدای واضحی شنیده نمی‌شود یا صدا خفیف و کم کم قطع می‌شود. نقطه قطع صدا نشان دهنده فشار دیاستولی یا مینیمم است.
• این سطح را در ذهن بسپارید سپس باد بازو بند را با باز کردن کامل پیچ پمپ به سرعت تخلیه کنید.
• عدد اول را به عنوان فشار ماکزیمم و عدد دوم را به عنوان فشار مینیمم یاد داشت کنید.

عیوب عمومی دستگاه فشارسنج و نحوه رفع آنها

بیشترین ایراداتی که در دستگاه‌های فشارسنج به وجود می‌آید، مربوط به گیج فشار دستگاه می‌باشد، که معمولا قابلیت تعمیر را نیز دارد. بخش‌های دیگر دستگاه نیز، در صورت خرابی می‌بایست تعویض شوند. عمده خرابی‌های دستگاه فشارسنج را، می‌توان در موارد جدول ذیل مشاهده کرد:

مشکل	راه‌حل
فرسودگی شلنگ‌های رابط و کاف و پوآر	تعویض هرکدام از موارد که دارای نشتی هوا می‌باشد.
خرابی شیر کنترل دار و سوپاپ‌ها	شیر مخزن جیوه اگر خراب بود، باید مخزن تعویض شود و اگر از نوعی بود که شیر مخزن باز می‌شود، فقط شیر را تعویض کنید.
خرابی پمپ هوا	پمپ را تعویض کنید.
خرابی شیر تخلیه: اگر پس از فشردن هوا داخل فشارسنج، قبل از باز کردن شیر فشار پوآر نشتی داشت، عیب به خرابی واشر پیچ شیر یا به سوپاپ انتهای شیر مربوط می‌شود.	اگر مشکل از واشر پیچ بود ،تعویض و اگر سوپاپ شیر بود، فقط کافی است سوپاپ لاستیکی ورودی محل اتصال پوآر به شیر را خارج کرده و شکاف قسمت انتهای آن را تمیز کنید.
شکستن لوله شیشه‌ای(در فشار‌سنج‌های جیوه‌ای)	لوله شیشه‌ای را تعویض کنید. (لوله فشارسنج جیوه‌ای اگر کثیف بود با الکل و پنبه تمییز می‌شود.)
تعمير سوپاپ انتهای پوآر(پمپ هوا) كه معمولا بر اثر پرز گرفتگي يا ذرات گرد و غبار موجب كاركرد ناصحيح اين بخش مي‌شود.	با الکل سوپاپ آن شسته و بعد خشک شود.