انواع بیماری های تیروئید به همراه علائم و راه های درمان آن

تیروئید یک غده پروانه‌ای شکل و از جمله غده‌های درون‌ریز (تولیدکننده هورمون) است که در بالای استخوان ترقوه و زیر خرخره قرار دارد. هورمون‌های تیروئیدی طیف گسترده‌ای از فعالیت‌ها را در بدن کنترل می‌کنند که به‌نوعی با متابولیسم یا سوخت‌وساز بدن سروکار دارند. از بین این فعالیت‌ها می‌توان به‌سرعت تجزیه چربی‌ها و سرعت ضربان قلب اشاره کرد. زمانی که غده تیروئید هورمون بسیار زیاد یا بسیار کم تولید می‌کند، گفته می‌شود که تیروئید بیمار است. انواع مختلف بیماری تیروئید وجود دارد. در این مقاله سعی داریم در خصوص انواع بیماری تیروئید، دلایل و راه‌های درمان آن‌ها صحبت کنیم.

انواع بیماری‌های تیروئید

بیماری‌های تیروئید در کل شامل موارد زیر هستند:

• پرکاری تیروئید (hyperthyroidism): زمانی است که غده تیروئید بیش از نیاز بدن هورمون‌های تیروئیدی تولید می‌کند.
• کم‌کاری تیروئید (Hypothyroidism): زمانی است که غده تیروئید به‌اندازه کافی هورمون‌های تیروئیدی تولید نمی‌کند.
• تیروئید هاشیموتو (Hashimoto’s thyroid)
• تیروئید گریوز (Graves’ thyroid)
• سرطان تیروئید (Thyroid cancer)
• ندول تیروئید (Thyroid nodules): وجود گره در غده تیروئید
• تیروئیدیت (Thyroidism): متورم شدن غده تیرو‌ئید
• گواتر (Goiter): بزرگ‌شدن غده تیرو‌ئید

پرکاری تیروئید به چه معناست؟

همان‌طور که از اسم آن پیدا است، پرکاری تیروئید به معنی فعالیت بیش از حد غده تیروئيد است. به این معنی که به مقدار زیادی هورمون تیروئید تولید می‌کند. بیماری گریوز شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید است که در ۷۰ درصد افرادی که تیروئید پرکار دارند دیده می‌شود. نودول تیروئید (که باعث به‌وجودآمدن عارضه‌ای به نام گواتر نودول سمی یا گواتر نودولی می‌شود) نیز می‌تواند باعث تولید بیش از حد هورمون‌های تیروئید گردد.

تولید بیش از حد هورمون‌های تیروئید منجر به علائم و نشانه‌هایی به‌صورت زیر می‌گردد:

• بی‌قراری
• دل‌شوره
• طپش قلب
• زودرنجی
• عرق کردن زیاد
• لرزش
• بدخواب شدن
• نازکی پوست
• شکننده شدن مو و ناخن
• ضعف عضلات
• کم‌شدن وزن
• بیرون‌زدگی چشم از حدقه (در بیماری گریوز)

تشخیص پرکاری تیروئید

الف) تست خون: که میزان هورمون‌های تیروئید (تیروکسین یا تی فور (T4)) و هورمون محرک تیروئید (TSH) را در خون شما اندازه می‌گیرد. غده هیپوفیز هورمون محرک تیروئید را آزاد می‌کند که باعث تحریک تیروئید و رها شدن هورمون‌های آن می‌گردد. بالا بودن مقدار تیروکسین و پایین بودن TSH به این معنی است که غده تیروئید شما پرکار است.

ب) ید رادیواکتیو: پزشک ممکن به شما ید رادیواکتیو خوراکی بدهد یا به شما ید رادیواکتیو تزریق کند و سپس مقداری از آن را که جذب غده تیروئید شما شده است را اندازه بگیرد. تیروئید از ید برای ساخت هورمون‌های خود استفاده می‌کند. جذب مقدار زیادی ید رادیواکتیو توسط تیروئید نشانه این است که تیروئید شما پرکار است. رادیواکتیویته پایین خیلی زود از بین رفته و برای بیشتر افراد خطری در پی ندارد.

 

بیشتر بخوانید: تفسیر آزمایش تیروئید

درمان پرکاری تیروئید

راه‌های درمان پرکاری تیروئید باعث ازبین‌رفتن غده تیروئید یا جلوگیری از ترشح هورمون‌های آن می‌شوند. از جمله روش‌های درمان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مصرف داروهای ضد تیروئید: مثل متی‌مازول (تامازول) برای ممانعت از ترشح هورمون‌های تیروئید
• تخریب غده تیروئید از طریق دز بالای ید رادیواکتیو: مصرف آن از طریق قرص خوراکی است. زمانی که تیروئید ید غیر رادیواکتیو را به خود جذب می‌کند، ید رادیواکتیو را نیز به همراه آن جذب می‌کند که باعث تخریب غده می‌شود.
• برداشتن غده تیروئید با جراحی

نکته مهم: اگر از ید رادیواکتیو یا جراحی برای ازکارانداختن غده تیروئید شما استفاده شده باشد، شما به کم‌کاری تیروئید مبتلا خواهید شد و لازم است که روزانه هورمون تیروئید مصرف کنید.

کم‌کاری تیروئید یعنی چه؟

کم‌کاری تیروئید عکس پرکاری تیروئید است و این زمانی است که غده تیروئید کم‌کار بوده و نمی‌تواند به‌اندازه کافی هورمون تولید کند. کم‌کاری تیروئید در اغلب موارد به‌وسیله بیماری هاشیموتو، برداشتن غده تیروئید از طریق جراحی یا درمان با ید رادیواکتیو حادث می‌شود.

کم‌کاری تیروئید یا پایین بودن میزان هورمون تیروئید باعث مشکلات زیر می‌شود:

• خستگی
• خشکی پوست
• افزایش حساسیت به سرما
• مشکلات حافظه
• یبوست
• افسردگی
• افزایش وزن
• ضعف
• کاهش ضربان قلب
• کما

تشخیص کم‌کاری تیروئید

برای تشخیص کم‌کاری تیروئید پزشک ممکن است از شما تست خون بگیرد تا میزان هورمون تیروئید (تیروکسین) و TSH  (یا هورمون محرک تیروئید) در خون شمار را اندازه بگیرد. بالا بودن میزان TSH و پایین بودن میزان تیروکسین به این معنی است که تیروئید شما کم‌کار است. این مقادیر همچنین نشان می‌دهند که غده هیپوفیز مقدار بیشتری هورمون TSH تولید می‌کند تا تیروئید شما را وادار به ترشح هورمون تیروئید کند.

درمان کم‌کاری تیروئید

مهم‌ترین روش درمانِ کم‌کاری تیروئید مصرف قرص هورمون تیروئید است. حتماً باید دز دقیق را مصرف کنید زیرا مصرف بیش از حد هورمون تیروئید می‌تواند باعث بروز علائم پرکاری تیروئید شود.

تیروئید هاشیموتو

تیروئید هاشیموتو به تیروئید لنفوسیتی مزمن نیز معروف است. این بیماری می‌تواند در هر سنی بروز کند اما بیشتر در خانم‌های میان‌سال رواج دارد. تیروئید هاشیموتو زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی به‌اشتباه به غده تیروئید حمله کرده و به‌تدریج غده تیروئید و توانایی آن در تولید هورمون را از بین می‌برد.

 تیروئید هاشیموتو چه علائمی دارد؟

علائم تیروئید هاشیموتو غیراختصاصی هستند، به این معنی که ممکن است شبیه علائم بسیاری دیگر از بیماری‌ها باشند. علاوه بر این، بعضی از افرادی که به نوع خفیف تیروئید هاشیموتو مبتلا هستند ممکن هیچ علائمی از خود بروز ندهند. این بیماری می‌تواند برای چندین سال باقی بماند و علائم آن عمدتاً نامحسوس هستند. علائم تیروئید هاشیموتو عبارت‌اند از:

• خستگی
• افسردگی
• یبوست
• افزایش وزن خفیف
• خشک‌شدن پوست
• خشک و تنک شدن مو
• صورت رنگ‌پریده و پف‌کرده
• عادت ماهیانه سنگین و نامنظم (در خانم‌ها)
• عدم تحمل در مقابل سرما
• بزرگ‌شدن تیروئید یا گواتر

چگونه تیروئید هاشیموتو تشخیص داده می‌شود؟

تست میزان هورمون TSH اولین گام در غربال کردن هر نوع بیماری تیروئیدی است. چنانچه علائم شما ایجاب کند، پزشک معالج ممکن است از شما تست خون بگیرد تا بالا بودن میزان TSH  و پایین بودن هورمون تیروئید (T3 و T4) را بررسی کند. تیروئید هاشیموتو یک عارضه خودایمنی است بنابراین، تست خون ممکن است آنتی‌بادی‌های غیرنرمالی که ممکن است به تیروئید شما حمله کرده باشند را نیز نشان دهد.

آیا تیروئید هاشیموتو درمان می‌شود؟

هیچ روش درمان شناخته‌شده‌ای برای تیروئید هاشیموتو وجود ندارد. از داروهای جایگزین هورمون برای بالابردن میزان هورمون تیروئید و کاهش میزان TSH استفاده می‌شود. این داروها همچنین به رفع علائم بیماری نیز کمک می‌کنند. در موارد بسیار حاد ابتلا به بیماری تیروئید هاشیموتو استفاده از جراحی برای برداشتن قسمتی یا تمام غده تیروئید اجتناب‌ناپذیر است. بیماری معمولاً در مراحل اولیه قابل تشخیص است و برای چندین سال دوام دارد زیرا پیشرفت آن بسیار کند است.

بیماری گریوز

 

بیماری گریوز به افتخار پزشکی که آن را حدود ۱۵۰ سال پیش تشریح کرد نامگذاری شده است. این بیماری شایع‌ترین دلیل پرکاری تیروئید در بعضی کشورها مثل ایالات متحده است.

گریوز یک بیماری خودایمنی موروثی است که ممکن است برای زنان و مردان در هر سنی رخ بدهد اما شیوع آن در زنان بین ۲۰ تا ۳۰ سال شایع‌تر است. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی به‌اشتباه به غده تیروئید حمله می‌کند. این امر باعث می‌شود که غده تیروئید هورمون‌های موردنیاز برای تنظیم متابولیسم را بیش از اندازه تولید کند.

دیگر فاکتورهای خطر برای این بیماری علاوه بر سن عبارت‌اند از: استرس، حاملگی و مصرف دخانیات

علائم بیماری گریوز

زمانی که مقدار هورمون تیروئید در خون زیاد باشد، سرعت فعالیت‌های بدن افزایش‌یافته و علائمی بروز می‌کنند که با پرکاری تیروئید یکسان هستند. از جمله:

• دل‌شوره
• زودرنجی
• خستگی
• لرزش دست
• افزایش ضربان قلب یا ضربان قلب نامنظم
• عرق کردن بیش از حد
• بدخوابی
• اسهال یا روان شدن شکم
• تغییر چرخه عادت ماهیانه (در خانم‌ها)
• گواتر
• بیرون زدن چشم‌ها از حدقه و مشکلات بینایی

تشخیص بیماری گریوز

یک معاینه ساده می‌تواند بزرگ بودن تیروئید، بیرون زدن چشم‌ها از حدقه و وجود هرگونه علائم افزایش سوخت‌وساز بدن مثل ضربان شدید قلب و فشارخون بالا را نشان بدهد. پزشک معالج همچنین برای شما تست خون تجویز می‌کند تا بالا بودن میزان T4 و پایین بودن میزان TSH که هر دو از علائم بیماری گریوز هستند را بررسی کند. تست جذب ید رادیواکتیو نیز ممکن است به‌منظور بررسی سرعت جذب ید توسط غده تیروئید تجویز شود. بالا بودن جذب ید حاکی از بیماری گریوز است.  

درمان گریوز

هیچ راهی برای بازداشتن سیستم ایمنی بدن از حمله به غده تیروئید و وادار کردن آن به تولید بیش از حد هورمون تیروئیدی وجود ندارد. بااین‌وجود، علائم بیماری گریوز را می‌توان با ترکیبی از چندین روش درمان مختلف کنترل کرد:

• مسدود کننده‌های بتا برای کنترل ضربان قلب، دل‌شوره و عرق کردن
• داروهای ضد تیروئید به‌منظور بازداشتن تیروئید از تولید مقدار بیش از حد هورمون
• ید رادیواکتیو برای تخریب تمام یا بخشی از تیروئید
• جراحی به‌منظور برداشتن غده تیروئید (در صورتی از این روش استفاده کنید که تحمل داروهای ضد تیروئید یا ید رادیواکتیو را ندارید.)

درمان موفقیت‌آمیز پرکاری تیروئید معمولاً منجر به کم‌کاری تیروئید می‌شود. از آن مرحله به بعد شما مجبور خواهید بود از داروهایی استفاده کنید که به‌عنوان جایگزین هورمون تیروئید عمل می‌کنند. چنانچه بیماری گریوز به حال خود رها شود، می‌تواند به بیماری‌های قلبی یا شکننده شدن استخوان‌ها منجر شود.

گواتر

 

 

گواتر عبارت است از بزرگ‌شدن غیر سرطانی غده تیروئید. شایع‌ترین دلیل گواتر در سراسر دنیا کمبود ید در رژیم غذایی است. جالب است که در کشور ایالات متحده که نمک یددار مقدار زیادی ید فراهم می‌کند، دلیل اصلی گواتر (و یکی از نشانه‌های آن) پرکاری تیروئید است. محققان برآورد می‌کنند که گواتر ۲۰۰ میلیون از ۸۰۰ میلیون‌نفری در سراسر دنیا که کمبود ید دارند را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

فاکتورهای خطر ابتلا به گواتر

گواتر می‌تواند در هر فردی با هر سنی دیده شود به‌ویژه در مناطقی که غذاهای غنی از ید به‌اندازه کافی یافت نمی‌شوند. بااین‌حال، گواتر معمولاً بعد از ۴۰ سالگی و بیشتر در خانم‌ها (چون بیشتر مستعد ابتلا به تیروئید هستند) دیده می‌شود. دیگر فاکتورهای خطر شامل سابقه خانوادگی، مصرف بعضی داروهای خاص، حاملگی و قرارگرفتن در معرض اشعه می‌باشند.

علائم گواتر

اگر گواتر شدید نباشد، ممکن است با هیچ علائمی همراه نباشد. بااین‌وجود، چنانچه به‌اندازه کافی بزرگ شود می‌تواند علائم زیر را بسته به‌اندازه خود ایجاد کند:

• ورم یا خشک‌شدن گردن
• مشکلات تنفسی یا دشوار شدن بلع غذا
• سرفه یا عطسه
• گرفتگی صدا

تشخیص گواتر

در طی معاینه، پزشک به گردن شما دست می‌زند و از شما خواهد خواست که چیزی را قورت بدهید. او از شما تست خون نیز می‌گیرد تا میزان تیروکسین، TSH و آنتی‌بادی‌ها در جریان خون شما را بررسی کند. این آزمایشات و معاینات مشکلات تیروئیدی که اغلب ریشه بیماری گواتر هستند را مشخص می‌کنند. اولتراسوند تیروئید نیز برای تشخیص ورم یا نودول صورت می‌گیرد.

درمان گواتر

درمان گواتر صرفاً زمانی صورت می‌گیرد که شدت آن به حدی رسیده است که علائم ایجاد کند.

• چنانچه گواتر ناشی از کمبود ید باشد می‌توانید آن را با مصرف مقادیر اندکی ید برطرف کنید.
• ید رادیواکتیو می‌تواند اندازه غده تیروئید را کاهش دهد.
• جراحی می‌تواند بخشی یا تمام غده تیروئید را بردارد.

این راه‌های درمان معمولاً با هم هم‌پوشانی دارند زیرا گواتر عمدتاً ناشی از پرکاری تیروئید است.

گواتر در بسیاری از موارد با بیماری‌های تیروئیدی قابل‌درمان مثل بیماری گریوز مرتبط است. با این که گواتر معمولاً هیچ نگرانی ایجاد نمی‌کند ولی اگر به حال خود رها شود ممکن است عواقب جدی به همراه داشته باشد. این عواقب خطرناک می‌توانند شامل مشکلات تنفسی و دشواری در بلعیدن باشد.

نودول تیروئید

نودول تیروئید شامل گره‌های رشد کرده‌ای هستند که بر روی یا داخل غده تیرو‌ئید تشکیل می‌شوند. حدود ۱ درصد مردان و ۵ درصد زنانی که در کشورهایی زندگی می‌کنند که به اندازه کافی ید وجود دارد نودول‌های تیروئیدی ایجاد می‌کنند که قابل لمس هستند. ۵۰ درصد مردم نودول‌هایی تشکیل می‌دهند که بسیار کوچک بوده و قابل لمس‌ نیستند. 

علت نودول تیروئید همیشه مشخص نیست اما می‌تواند ناشی از کمبود ید و تیروئید هاشیموتو باشد. نودول‌ها ممکن است سفت یا نرم (پر از مایع) باشند. 

نودول تیروئید عمدتاً خوش‌خیم است اما می‌تواند به‌ندرت ایجاد سرطان کند. مثل دیگر بیماری‌های تیروئید، بروز نودول تیروئید در زنان بیشتر از مردان است و خطر ابتلا در هر دو جنس با بالارفتن سن افزایش می‌یابد.

علائم نودول تیروئید

بیشتر نودول‌های تیروئیدی هیچ علائمی ایجاد نمی‌کنند. بااین‌وجود، اگر به‌اندازه کافی رشد کنند، می‌توانند باعث ورم گردن شده که با مشکلات تنفسی و بلعیدن، درد و گواتر همراه است. بعضی از نودول‌ها هورمون‌های تیروئیدی تولید کرده و میزان این هورمون‌ها را در خون به طور غیرعادی بالا می‌برند. زمانی که این اتفاق رخ می‌دهد، علائم بیماری شبیه به پرکاری تیروئید بوده و شامل موارد زیر هستند:

• ضربان قلب بالا
• دل‌شوره
• افزایش اشتها
• لرزش
• کاهش وزن (علی‌رغم وجود اشتها)
• مرطوب و چسبناک شدن پوست

از سویی دیگر، اگر نودول‌ها به بیماری هاشیموتو ارتباط داشته باشند، علائم شبیه به کم‌کاری تیروئید خواهند بود. مثل:

• خستگی
• افزایش وزن
• ریزش موی سر
• خشکی پوست
• عدم تحمل سرما

 

بیشتر بخوانید: ریزش موی سر دارید؟ این بیماری ها باعث ریزش مو می‌شوند! 

تشخیص نودول تیروئید

نودول تیروئید معمولاً با معاینه تشخیص داده می‌شود ولی می‌توان از اولتراسوند، سی‌تی‌اسکن (CT) یا ام‌آرآی (MRI) نیز استفاده کرد. بعدازاین که وجود نودول تشخیص داده شد، دیگر روش‌ها (تست TSH و اسکن تیروئید) می‌توانند پرکاری یا کم‌کاری را بررسی کنند. همچنین از نودول بیوپسی با سوزن ظریف (FNA) گرفته می‌شود تا از طریق آن سرطانی بودن یا نبودن نودول بررسی شود.

درمان نودول تیروئید

نودول‌های تیروئیدی خوش‌خیم زندگی را تهدید نمی‌کنند و معمولاً نیازی به درمان ندارند. اصولاً، اگر اندازه نودول (یا گره) با گذشت زمان تغییری نکرد، نیازی به برداشت نیست. اگر اندازه نودول بزرگ‌تر شد، پزشک ممکن است یک بیوپسی دیگر بگیرد و برای شما ید رادیواکتیو تجویز کند تا اندازه گره کاهش پیدا کند.

نودول‌های سرطانی خیلی نادر هستند. روش درمانی که پزشک معالج برای شما تجویز خواهد کرد بسته به نوع تومور فرق خواهد داشت. در این‌گونه موارد، برداشتن تیروئید از طریق جراحی تنها راه چاره است. در بعضی موارد، از پرتودرمانی نیز به همراه جراحی یا به‌تنهایی استفاده می‌شود. شیمی‌درمانی درصورتی‌که سرطان به دیگر بخش‌های بدن سرایت کند، ضروری است.

راه‌های پیشگیری از بیماری‌های تیروئید

در بیشتر موارد، می‌توانید از پرکاری یا کم‌کاری تیروئید جلوگیری کنید.

در کشورهای درحال‌توسعه، کم‌کاری تیروئید معمولاً ناشی از کمبود ید است. اما به لطف افزودن ید به نمک‌ها، این کمبود در حال رفع شدن است.

پرکاری تیروئید عمدتاً به‌وسیله بیماری گریوز ایجاد می‌شود که یک بیماری خودایمنی است که راهی برای جلوگیری از آن وجود ندارد. با مصرف هورمون‌های تیروئیدی نیز می‌توانید تیروئید پرکار داشته باشید. اگر برای شما هورمون تیروئید تجویز شد، حتماً دُز درست آن را مصرف کنید. در موارد نادر، تیروئید در نتیجه مصرف بیش از حد غذاهایی که ید فراوان دارند مثل نمک، ماهی و جلبک دریایی، پرکار می‌شود.

شاید نتوانید از بیماری تیروئید جلوگیری کنید. اما می‌توانید با مراجعه به پزشک و تشخیص سریع آن و همچنین پیروی از دستورات پزشک، از بروز پیامدهای آن جلوگیری کنید.