آیا سکته مغزی باعث مرگ می‌شود؟

سکته مغزی چیست؟

سکته‌های مغزی علت دو سوم مرگ و میر در ایالات متحده آمریکا هستند. بروز سکته مغزی با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد به طوری که دو سوم موارد سکته مغزی در سن بالای ۶۵ سال رخ میدهد. سکته مغزی سه مشخصه دارد: اول اینکه یک ضایعه عروقی است، دوم اینکه یک اشکال نورولوژیکی بر جا میگذارد و سوم اینکه به صورت ناگهانی اتفاق می‌افتد.

پدیده‌ای به نام TIA یا Transient Ischemic Attack وجود دارد که بسیار مشابه سکته مغزی است. این پدیده به صورت یک نقص نورولوژیک کوتاه مدت و زیر ۲۴ ساعت اتفاق می‌افتد و معمولاً در ظرف نیم ساعت بهبود می‌یابد. TIA ممکن است تکرار شونده باشد مثلا به صورتی که هر چند وقت یکبار دست فرد به مدت یک ساعت بی حس شود. در این بیماری مشکل در عروق مغزی است که می‌تواند ناشی از تنگی عروق و یا وجود لخته در آنها باشد و اگر حملات مشابه هم و تکرار شونده نباشند، مشکل در قلب است. اهمیت این پدیده در آن است که اولا بسیار شبیه سکته‌های خفیف مغزی است و اینکه شانس سکته مغزی را در بیماران بالا میبرد. به طوری که یک سوم افرادی که دچار این پدیده شده‌اند در پنج سال آینده دچار سکته مغزی میشوند. در صورت دریافت درمان مناسب این احتمال کاهش خواهد یافت.

سکته مغزی در حالت کلی به دو دسته تقسیم میشود. سکته‌های هموراژیک که ناشی از خونریزی در بافت مغزی هستند و دسته دوم سکته‌های ایسکمیک. سکته‌های ایسکمیک می‌توانند در اثر ترومبوز و یا آمبولی ایجاد شوند. در نوع ترومبوتیک، پلاک مسدود کننده در دیواره رگ همان منطقه به وجود می‌آید اما در نوع آمبولیک این پلاک از ناحیه دیگری از بدن به آنجا منتقل میشود.

 

سکته مغزی ایسکمیک

همانطور که گفتیم سکته مغزی ایسکمیک به یکی از دو صورت ترومبوتیک و یا آمبولیک رخ میدهد:

سکته ترومبوتیک:

 این مکانیسم سکته مغزی معمولاً در مردان مسنی که فاکتورهایی مانند فشار خون، دیابت، بالا بودن لیپید و آترواسکلروز دارند و همچنین در زنانی که OCP مصرف می‌کنند (به خصوص اگر فشارخون داشته باشند و یا سیگار مصرف کنند) بیشتر دیده میشود. علائم این نوع سکته معمولاً در حین خواب رخ میدهند و در عرض چند ساعت به صورت آهسته پیشرفت می‌کنند. به همین دلیل نام دیگر این نوع سکته، سکته پیشرونده است.

 

سکته مغزی آمبولیک:

معمولا در افراد جوان با مشکلات قلبی دیده میشود. شروع آن به صورت ناگهانی بوده و علائم آن بسیار سریع پیش میروند. نام دیگر آن سکته کامل است. در اکثر اوقات علائم این نوع سکته در حال فعالیت ایجاد میشوند منشا اولیه لخته‌ای که سبب بسته شدن رگ‌های مغز می‌شود معمولاً در قلب است. نقایص نورولوژیک مانند فلج بدن، ناتوانی در تکلم و اختلال بینایی در این نوع سکته بیشتر دیده میشوند. همچنین در سکته مغزی آمبولیک پس از گذشت ۲۴ ساعت، احتمال بروز سکته مجدد از نوع هموراژیک بسیار بالا است و بیمار باید به شدت تحت مراقبت قرار بگیرد.

سکته مغزی هموراژیک (ICH):

سن وقوع این نوع سکته مغزی در میانسالی به خصوص بالای پنجاه سال است. این افراد معمولاً چاق بوده و به صورت مزمن دچار فشار خون هستند. ICH معمولا به صورت ناگهانی و در هنگام بیداری اتفاق می‌افتد. کاهش سطح هوشیاری و سردرد در بسیاری از موارد اتفاق می‌افتد. سردرد ناشی از این نوع سکته از بقیه سکته‌ها شدیدتر است به طوری که گاهی فرد آن را به‌عنوان شدیدترین سردرد عمر توصیف می‌کند. تهوع و استفراغ نیز در این بیماران مشاهده میشود.

 

علائم سکته مغزی خفیف

سکته مغزی خفیف علائمی بسیار شبیه به TIA دارد به صورتی که گاهی تشخیص این دو مورد از هم امکان‌پذیر نیست. این علائم شامل ضعف عضلات، بی حسی یا فلج در صورت، دست و یا پا و به طور عمده به صورت یکطرفه است. همچنین صحبت کردن بیمار ممکن است مختل شده و یا نابینایی در یکی و یا هر دو چشم بیمار ایجاد شود. سایر علائم شامل احساس گیجی و مشکل در راه رفتن، از بین رفتن تعادل و سرگیجه، سردرد ناگهانی، افتادگی صورت و ناتوانی در بلعیدن است که ممکن است به صورت بیرون ریختن غذا و آب از دهان باشد.

علائم سکته مغزی گذرا

همان طور که گفتیم TIA یا همان سکته مغزی گذرا علائمی بسیار شبیه به سکته مغزی خفیف دارد و به صورت کاهش موقتی جریان خون به قسمتی از بافت مغز است. تنها تفاوت این مورد با سکته‌های مغزی این است که علائم سکته مغزی گذرا، حداکثر ۲۴ ساعت طول میکشد و بدون عارضه دائمی پس از مدتی علائم خود به خود بهبود یافته و از بین میروند. اما در سکته‌های مغزی ممکن است علائم و عوارض طولانی مدت و یا همیشگی را پس از خود سکته شاهد باشیم. این قضیه به این دلیل است که لخته ایجاد شده در سکته گذرا در مدت کوتاهی خود به خود از بین میرود.

درمان سکته مغزی

در بیماران مبتلا به سکته مغزی در ابتدا بررسی‌هایی برای تعیین شدت آسیب و عوارض آن و همچنین تایید تشیخص انجام میگیرد. تست‌های اصلی شامل موارد زیر است:

• نوار قلب در تمام بیماران برای رد آریتمی‌ها و مشکلات قلبی دیگر
• سی تی اسکن یا ام آر آی برای مشخص شدن محل و شدت خونریزی احتمالی
• در صورت وجود علائم خاص ممکن است آنژیوگرافی، اکو کاردیوگرافی، نوار مغز و... نیز انجام شود.

در مراحل بعدی درمان با توجه به نوع سکته انجام میگیرد و به این صورت است:

درمان TIA:

در صورت تشخیص TIA داروهای مورد استفاده داروهای ضد پلاکت هستند. از نمونه داروهای معروف این دسته آسپرین و کلوپیدوگرل می‌باشند. اگر TIA در اثر آمبولی قلبی اتفاق افتاده باشد، به بیمار داروهای ضد انعقاد مانند وارفارین و هپارین داده میشود. در برخی موارد ممکن است از ترکیبی از این داروها استفاده شود و بیمار لازم باشد پس از درمان مرحله حاد تا مدتی نیز برای پیشگیری از وقوع مجدد دارو مصرف کند.

درمان سکته ایسکمیک:

در سکته ایسکمیک در حالت کامل درمان به صورت ضد انعقاد شامل هپارین و سپس وارفارین پر استفاده‌ترین درمان است. در صورتی که بیمار در کمتر از چهار و نیم ساعت از شروع علائم به بیمارستان رسانده شود استفاده از داروی t-PA تقریباً از تمامی عوارض جلوگیری می‌کند. در درمان این نوع سکته باید دقت داشت که امکان بروز سکته مغزی از نوع هموراژیک نیز تا ۲۴ ساعت پس از آن وجود دارد.

درمان سکته مغزی کامل شامل عوامل ضد پلاکتی، ضد انعقادی و ترومبولیتیک‌ها است. مهمترین کاربرد و بیشترین اثر گذاری داروی t-PA در این نوع سکته است و چنانچه بیمار در چهار و نیم ساعت ابتدایی (ترجیحا 3 ساعت ابتدایی) به بیمارستان رسانده شود بهترین درمان است. به همین جهت به این تایم چهار ساعت و نیم اصطلاحا Golden Time (یا تایم طلایی) سکته گفته می‌شود که در آن امکان جلوگیری از عوارض وجود دارد. در صورت استفاده از t-PA بقیه درمان‌ها تا ۲۴ ساعت به تاخیر انداخته میشوند. برای این بیماران پس از ترخیص از بیمارستان به صورت طولانی مدت آسپرین تجویز می‌شود تا از سکته مجدد جلوگیری شود.

درمان سکته هموراژیک:

در سکته های هموراژیک اگر خونریزی از مخچه باشد و یا خونریزی آنقدر وسیع باشد که سبب فشار و جابجایی بافت مغز شود نیاز به جراحی وجود دارد. در غیر این صورت جراحی انجام نمی‌گیرد و درمان شامل پایین نگهداشتن فشار خون بیمار است.

 

آیا سکته مغزی خوب میشود؟

ابتدا بهتر است به نحوه ایجاد علائم سکته مغزی نگاهی بیاندازیم: در سکته مغزی اتفاقی که می‌افتد این است که خونرسانی به قسمت‌هایی از بافت مغز به دلیل لخته، آمبولی و یا موارد دیگر مختل می‌شود و عدم خونرسانی باعث اختلال در کارکرد قسمت مربوطه شده و علائم سکته مغزی را ایجاد میکند. گاهی این نرسیدن مواد مغذی و اکسیژن به سلول‌های مغز بیش از حد طول کشیده و حتی با برقراری مجدد جریان خون قسمتی از این سلول‌ها مرده‌اند و کار از کار گذشته است. به همین دلیل است که در برخی بیماران که دچار سکته مغزی میشوند، مدت ‌ها پس از از وقوع سکته نیز همچنان دچار علائمی مانند بی حسی‌، ناتوانی در صحبت کردن و یا فلج سمت خاصی از بدن هستند. برخی نیز تا آخر عمر این علائم را دارند.

نوع عوارضی که از سکته مغزی برجا میماند بستگی به وسعت بافت درگیر و محل آن در مغز دارد. امکان بهبود عوارض سکته در صورت درمان به موقع و سریع و یا در برخی موارد به مرور زمان با مکانیسمی تحت عنوان نوروپلاستیسیته وجود دارد که در آن با کمک برخی تمرینات به بیمار دچار عوارض سکته مغزی کمک میشود که قسمت‌هایی از کارکرد بافت آسیب دیده مغز برگردانده شود. امروزه روش ‌های بسیاری وجود دارد که برای کمک به بیماران دچار عوارض سکته مغزی استفاده می‌شوند و بسیاری از این بیماران پس از مدتی انجام این درمان‌ها، توانایی‌های گذشته خود را به طور کامل باز می‌یابند و موارد بسیار کمی وجود دارند که به صورت همیشگی دچار ناتوانی شوند. به عنوان مثال در شخصی که دچار اشکال در صحبت کردن شده است با مدتی گفتار درمانی و تکرار برخی تمرین‌های خاص مسیرهای عصبی و سلول‌های آسیب دیده خود را بازیابی کرده و شخص بهبود در صحبت کردن را تجربه خواهد کرد. مکانیسم بهبود بقیه عوارض نیز به همین صورت است.

در برخی موارد که وسعت درگیری بافت مغز زیاد بوده و عوارض فرد بسیار شدید است، ممکن است فرد قادر به انجام کارهای بسیار ساده نیز نباشد و یا دچار فلج بسیار وسیعی در بدن شود. برخی افراد حتی توانایی فهم گفتار را نیز از دست می‌دهند. در این طور موارد خاص ممکن است عوارض سکته برگشت پذیر نباشند.

علت سکته مغزی

در ابتدای مقاله گفتیم که سکته‌های مغزی به دودسته هموراژیک و ایسکمیک تقسیم می‌شوند. سه دسته از عوامل در ایجاد انواع سکته دخیل هستند و شامل علل عروقی، قلبی و خونی می‌شوند. آترواسکلروز یا پلاک‌های ایجاد شده در دیواره رگ‌ شایع‌ترین علت سکته مغزی ایسکمیک است. مهمترین فاکتورهای ایجاد کننده آترواسکلروز فشار خون و افزایش سن هستند و علل دیگر که در درجه کمتری از اهمیت قرار دارند شامل استعداد ارثی، دیابت، بالا بودن کلسترول و یا تری گلیسیرید، سیگار کشیدن و مصرف OCP یا همان ضدبارداری‌های خوراکی است.

به صورت کمتر شایع لخته‌هایی که به دنبال بیماری قلبی در دیواره عضلات قلب ایجاد شده و با جریان خون به سمت مغز حرکت می‌کنند (همان آمبولی) میتوانند سبب ایجاد سکته شوند. عفونت قلب، آریتمی، عمل نصب دریچه مصنوعی، بیماری‌های روماتیسمی قلبی و غیره میتوانند عامل ایجاد این آمبولی باشند. علل دیگری نیز مانند افزایش شدید در تعداد پلاکت‌ها، افزایش میزان گلبول‌های قرمز، سرطان، زایمان، جراحی و برخی موارد دیگر نیز می‌توانند احتمال سکته مغزی را افزایش دهند.

عوارض سکته مغزی

علی‌رغم کاهش قابل توجه مرگ و میر ناشی از سکته، شیوع سالانه سکته در جمعیت عمومی در حال افزایش است. در بسیاری از بیماران وقوع سکته آغاز سختی‌ها و مشکلات برای بیمار و خانواده وی هستند. قبل از این راجع به مکانیسم ایجاد عوارض سکته صحبت کردیم. در ابتدا و نزدیک به زمان وقوع سکته علائمی مانند تشنج، اشکال در حافظه، اشکال در بینایی و شنوایی، ضعف عضلات، بی اختیاری ادرار، ناتوانی در صحبت کردن و یا تکان دادن عضلات و غیره ممکن است ایجاد شود. پس از مرحله حاد و شروع سکته بسیاری از این علائم از بین رفته و باقی نمیماند اما با توجه به مدت زمان درگیری و قسمتی از مغز که درگیر شده است، برخی از این علائم با توجه به آسیب دائمی مغز ممکن است باقی بماند. به عنوان مثال ناتوانی در صحبت کردن و یا به اصطلاح آفازی ممکن است در بیمار باقی بماند و یا همانطور که ممکن است مشاهده کرده باشید، در بسیاری از بیماران فلج یکطرفه و افتادگی صورت ممکن است یکی از علائم دائمی و از عارضه‌های سکته مغزی باشد. در سکته‌های خونریزی دهنده به دلیل تورم بافت مغز و فشار بر روی آن ممکن است علائم دیگری مانند تشنج نیز پس از سکته ادامه داشته باشند. در صورتیکه آسیب ایجاد شده در ساقه مغز باشد ممکن است مشکلات بلع و قورت دادن غذا و مشکل تنفس ایجاد شده و یا حتی بیمار وارد سندروم Locked in (به معنای بی حرکت شدن کل بدن به غیر از چشم‌ها) و یا کما شود. علائمی که نسبت به علائم گفته شده طولانی‌تر و گاها مادام العمر بوده و بیماران مدت بیشتری از آنها رنج میبرند شامل تشنج‌های پس از سکته، بی اختیاری ادرار، بی اختیاری مدفوع، درد عضلانی، افسردگی و اختلالات مود هستند. همانطور که در قسمت‌های قبل توضیح دادیم امکان بهبود بسیاری از این عوارض با درمان‌های خاص و انجام تمرینات وجود دارد.

 

نشانه‌های قبل از سکته مغزی

در سکته مغزی مدت زمان شروع علائم تا رساندن بیمار به بیمارستان و دریافت داروهای مناسب، بسیار حیاتی است و میتواند بیمار را از یک عمر عوارض نجات دهد. نشانه‌هایی وجود دارند که رخ دادن آنها با احتمال بسیار زیاد مطرح کننده سکته مغزی است و هر شخص میتواند آنها را به خاطر بسپارد تا در صورت رخ دادن سریعاً به اطرافیان و یا به اورژانس اطلاع داده تا در حداقل زمان به پزشک برسد.

بهترین معیار، معیار FAST است که مخففی است برای چهار علامت که هر فردی باید آنها را به خاطر بسپارد تا در صورت به خطر افتادن خود و اطرافیان سریع عمل کند. معیار FAST مخفف چهار کلمه است:

• Face مطرح کننده تغییرات عضلات صورت است. برای بررسی این معیار تنها کافی است که سعی کنید لبخند بزنید اگر تنها یک قسمت از لبخند شما شکل گرفت و سمت دیگر تحت کنترل شما نبود نشان دهنده وجود مشکل است.
• Arms سعی کنید هر دو دست خود را به بالای سر خود ببرید اگر یکی از آنها افتاد یا نتوانستید آن را تکان بدهید، از نشانه‌های سکته است.
• Speech سعی کنید صحبت کنید اگر در ادا کردن یک جمله کوتاه ناتوان بودید، لکنت داشتید و یا کلمات نامفهوم بیان کردید نشانه سکته است.
• نهایتاً حرف آخر نمایانگر Time و یا زمان است. اگر هر کدام از این نشانه‌ها را داشتید سریعاً با اورژانس تماس بگیرید و یا به اطرافیان خود اطلاع دهید. دقت کنید که دقایق نیز در این واقعه بسیار اهمیت دارند به همین دلیل معیار آخر به زمان اختصاص داده شده است. چراکه هر چه سریعتر به مراکز درمانی برسید شانس نجات یافتن و نداشتن عوارض بیشتر میشود.

 

به جز معیار FAST که مهمترین معیار جهت آمادگی برای وقوع سکته مغزی است، علائم دیگری نیز وجود دارند که ممکن است قبل از سکته بیماران تجربه کنند. بی حسی یا ضعف در صورت، دست و یا پا به خصوص اگر یک طرفه باشد، احساس گیجی و یا ناتوانی در فهم صحبت دیگر افراد، اشکال در صحبت کردن، ایراد در بینایی یک و یا هر دو چشم، سختی در راه رفتن و یا حفظ تعادل، سرگیجه و سردرد بسیار شدید و ناگهانی و بدون علت. اگر هر کدام از این علائم را داشتید نیز توصیه میشود سریعاً به پزشک مراجعه کنید.

بهترین دارو برای بیماران سکته مغزی

مهمترین عامل در کاهش مرگ و میر بیماران و به حداقل رساندن عوارض آنها رساندن درمان مناسب در کمترین زمان به آنان است. درمان بیماران سکته مغزی با توجه به نوع سکته آنها مشخص میشود. در سکته‌های ایسکمیک و یا TIA از آنجا که توقف جریان خون توسط لخته صورت گرفته است از موارد زیر استفاده میکنند: از بین برنده‌های لخته مانند داروهای ترومبولیتیک می‌توانند لخته را در هم شکسته و آسیب به مغز را متوقف کنند. همانطور که گفتیم بهترین درمان برای بیماران در این دسته داروی t-PA است. روش دیگر از بین بردن لخته به صورت مکانیکی است. در این روش از طریق یکی از رگهای بزرگ بدن یک کاتتر وارد سر بیمار میشود سپس پزشک لخته‌ای که رگ را مسدود کرده است بیرون میکشد. موفقیت این روش زمانی است که در ۶ تا ۲۴ ساعت پس از سکته انجام شود.

در سکته‌های خونریزی دهنده درمان‌ها بر کاهش فشارخون و درنتیجه کاهش فشار وارده بر مغز تمرکز دارند. پزشک ممکن است رگ پاره شده را ببندد و یا برای خارج کردن خونی که در بافت مغز وجود دارد مجبور به جراحی شود.

درمان‌های گفته شده برای مرحله حاد سکته هستند. پس از رفع خطر و عوارض اولیه، برای جلوگیری از وقوع سکته مجدد و کاهش ریسک در بیمارانی که قبلا دچار سکته مغزی شده‌اند داروهای مختلفی تجویز می‌شود. از دسته این داروها می‌توان به داروهای ضد انعقاد مثل وارفارین، داروهای ضد پلاکت مثل کلوپیدوگرل، داروهای دسته استاتین برای کاهش چربی و داروهای کنترل کننده فشار خون نام برد که در طولانی مدت ریسک سکته مجدد و آسیب را کاهش میدهند.

پیشگیری از سکته مغزی

سکته مغزی اتفاقی نیست که در یک شب به وقوع بپیوندد. بلکه معمولاً سال‌ها سبک زندگی ناسالم و فاکتورهای مختلف در طولانی مدت سبب بالا رفتن ریسک سکته و وقوع آن میشوند. ژنتیک نقش زیادی در بروز سکته دارد بنابراین کسانی که سابقه سکته در بستگان خود را دارند، باید  پیشگیری از سکته را جدی‌تر بگیرند. مشخصات ژنتیکی فرد قابل تغییر نیست اما فاکتورهای محیطی بسیاری میتوانند احتمال وقوع سکته مغزی را کم کنند و بهتر است برای پیشگیری از سکته تمرکز بر روی آنها باشد. مهمترین کارهایی که برای پیشگیری از وقوع سکته مغزی می‌توانید انجام دهید شامل موارد زیر هستند:

• کاهش فشار خون: فشار خون بالا یکی از مهمترین ریسک فاکتورهای سکته است. فشار خون باید مرتباً ارزیابی شده و در صورت بالا بودن تحت کنترل قرار بگیرد. فشار خون نرمال ۱۲۰ بر روی ۸۰ است اما در گروه‌های مختلف میتواند مقداری متفاوت باشد. پس اگر فشار خون دارید حتماً درمان را جدی بگیرید و یا اگر فشار خون خود را اندازه نمیگیرید این کار را جزو روتین خود قرار دهید. برای جلوگیری از ابتلا به فشار خون بالا استفاده از نمک در رژیم غذایی را کاهش دهید، از فست فود و غذاهای آماده تا جای ممکن بپرهیزید، مصرف میوه و سبزیجات را افزایش دهید، از استعمال دخانیات به خصوص سیگار بپرهیزید و روزانه حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت ورزشی داشته باشید.
• وزن خود را مناسب نگه دارید: چاقی با فشارخون بالا و دیابت نیز ارتباط مستقیم دارد و احتمال سکته را افزایش میدهد. پس کالری‌های دریافتی خود را مدیریت کرده و فعالیت ورزشی را فراموش نکنید.
• مراقب مصرف الکل باشید: مصرف الکل به خصوص اگر از کنترل خارج شود میتواند یک ریسک فاکتور برای وقوع سکته مغزی باشد.
• بیماری زمینه‌ای را تحت درمان قرار دهید: چنانچه بیماری زمینه‌ای مانند بیماری قلبی، دیابت و یا هر بیماری دیگری دارید، حتماً به توصیه‌های پزشک خود بسیار دقت کرده و باید و نبایدهای آن را رعایت کنید. چرا که هر کدام از بیماری‌های زمینه‌ای در صورت کنترل نشدن میتواند شانس سکته را افزایش دهد.

 

درمان بی حسی دست و پا بعد از سکته مغزی

همانطور که گفتیم در برخی از بیماران که سکته مغزی را پشت سر گذاشته‌اند عوارضی مانند بی حسی دست و پا تا مدت‌ها و یا حتی تا آخر عمر ممکن است ادامه پیدا کند. ادامه دادن به زندگی نرمال با وجود این عارضه میتواند برای بیمار بسیار دشوار باشد. اما خوشبختانه همانطور که گفتیم امروزه با روش‌های بازتوانی که وجود دارند، بسیاری از این عوارض به مرور زمان از بین رفته و بیمار عملکرد طبیعی خود را به طور کامل باز می‌یابد. در درمان بی حسی دست و پا مانند دیگر عوارض ممکن است نیاز به تیمی از فیزیوتراپ، کاردرمانگر، گفتار درمانگر و غیره باشد. با انجام تمرینات مربوطه و با جلسات متعدد در طول زمان بی حسی بهبود یافته و فرد میتواند با مکانیسم‌هایی که در قسمت‌های قبلی مقاله توضیح داده شد عملکرد طبیعی خود را بازیابد.