فشارخون ریوی چیست؟ آیا درمان دارد؟

فشار خون ریوی یا هایپرتنشن پولمونر (Pulmonary hypertension) به معنی فشار خون بالا در عروق تامین کننده خون ریه‌ها است. فشار خون ریوی یک بیماری جدی است و می‌تواند به سمت راست قلب آسیب‌های جدی وارد کند.

در این عارضه دیواره‌ی شریان‌های ریوی ضخیم و سفت می‌شوند و قادر به انبساط کافی برای عبور دادن جریان خون مناسب نیستند. کاهش جریان خون به ریه باعث می‌شود سمت راست قلب برای رساندن خون کافی به ریه‌ها سخت‌تر کار کند. اگر سمت راست قلب مجبور باشد به طور مداوم سخت‌تر کار کند، می‌تواند به تدریج ضعیف شده و این موضوع ممکن است منجر به بروز نارسایی قلبی شود.

فشار خون ریوی یک بیماری نادر است که میتواند افراد را در هر سنی تحت تاثیر قرار دهد، اما در افرادی که زمینه بیماری قلبی یا ریوی دارند شایع‌تر است.

همانطور که گفته شد، هایپرتنشن پولمونر می‌تواند ارگان‌های حیاتی بدن انسان را تحت تاثیر قرار داده و بر زندگی انسان اثر مستقیمی بگذارد. به همین جهت در این مقاله به شناخت هر چه بیشتر این بیماری خطرناک و نحوه پیشگیری و مقابله با آن در افراد مختلف خواهیم پرداخت.

فشار خون ریوی نرمال چند است؟

بر خلاف فشار خون سیستمیک، که نشان دهنده نیروی حرکت خون در عروق خونی بدن است، فشار خون ریوی منعکس کننده فشاری است که قلب برای پمپاژ خون از قلب به شریان های ریه اعمال میکند. به عبارت دیگر، این فشار فقط بر جریان خون در ریه‌های فرد تمرکز می‌کند. بنابراین توقع داریم که میزان آن از فشار خون سیستمیک کمتر باشد.

فشار طبیعی شریان ریوی 8-20 میلی متر جیوه در حالت استراحت است. اگر فشار در شریان ریوی بیشتر از 25 میلی‌متر جیوه در حالت استراحت یا 30 میلی‌متر جیوه در هنگام فعالیت بدنی باشد، به‌طور غیرطبیعی زیاد است و فشار خون ریوی نامیده می‌شود.

علائم فشار خون ریوی

علائم فشار خون ریوی عبارتند از:

• تنگی نفس
• خستگی
• احساس ضعف یا سرگیجه
• درد قفسه سینه (آنژین صدری)
• ضربان قلب تند و تاکی کاردی (تپش قلب)
• تورم (ادم) در پاها یا شکم (آسیت)

این علائم اغلب در حین فعالیت بدنی بدتر می‌شوند، همین موضوع می‌تواند توانایی فرد را برای شرکت در فعالیت‌های بدنی محدود کند.

در صورتی که فشار خون ریوی تنها محدود به شریان ریوی باشد، فشار خون شریانی ریوی یا هایپرتنشن پولمونر (PAH) نامیده می‌شود. در این نوع فشار خون، ممکن است تا زمانی که شرایط کاملاً پیشرفته نشده باشد، بیمار هیچ علامتی نداشته باشد. فشار خون ریوی می‌تواند به آرامی و بدون علائم و نشانه‌های اولیه ایجاد شود. هنگامی که علائم ظاهر می‌شوند، ممکن است در ابتدا به آسم یا سایر بیماری‌های ریوی یا قلبی نسبت داده شوند.

برای تشخیص فشار خون ریوی، پزشک ممکن است در مورد علائم و عوامل خطر، از جمله سایر شرایط پزشکی و سابقه خانوادگی سؤال کند. داشتن یکی از اعضای خانواده مبتلا به فشار خون ریوی خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد.

درمان فشار خون ریوی

پزشک پیش از شروع درمان آزمایش‌های مشخصی را برای تشخیص قطعی فشار خون ریوی تجویز می‌کند. آزمایشات تشخیصی رایج شامل اکوکاردیوگرافی، CXR، الکتروکاردیوگرام (EKG) و کاتتریزاسیون قلب راست است. همچنین پولمونری هایپرتنشن می‌تواند در زمینه بیماری‌های دیگری نیز باشد. کشف علت زمینه‌ای ممکن است نیازمند انجام سی تی اسکن قفسه سینه، ام آر آی قفسه سینه، تست‌های عملکرد ریه، پلی سومنوگرام (PSG)، اسکن ونتیلیشن پرفیوژن و آزمایش خون باشد.

پس از تشخیص پرفشاری جریان خون ریوی، تست ورزش می‌تواند به پزشک کمک کند تا شدت آن را تعیین کند. این آزمایش میزان عملکرد قلب و ریه‌های بیمار را در زمانی که روی تردمیل یا دوچرخه ثابت فعالیت می‌کند، اندازه میگیرد. بنابراین پزشک می‌تواند سطح فعالیت فرد را ارزیابی کند. آزمایش ورزش ممکن است در طول درمان ادامه داشته باشد.

فشار خون ریوی معمولاً با گذشت زمان بدتر میشود. در صورت عدم درمان، ممکن است باعث نارسایی قلبی شود که میتواند کشنده باشد، بنابراین مهم است که درمان در اسرع وقت آغاز شود. درمان‌های فشار خون ریوی ممکن است شامل داروهای ضد انعقاد برای کاهش احتمال لخته شدن خون (مثل وارفارین) و دیورتیک‌ها برای حذف مایعات اضافی پلاسما در نتیجه نارسایی قلبی باشد.

ضمنا ممکن است دارویی برای گشاد کردن عروق خونی برای بیمار تجویز شود.

همچنین اگر سطح اکسیژن خون بیمار پایین باشد، ممکن است درمان با اکسیژن خانگی نیز تجویز شود.

اگر فشار خون ریوی به دلیل بیماری دیگری مانند مشکل قلبی یا ریوی ایجاد شود، درمان‌ها بیشتر بر روی بیماری زمینه‌ای تمرکز می‌کنند. برای مثال ممکن است داروی دیگوکسین به منظور تقویت عضلات قلبی تجویز شود.

برخی از داروهایی که ممکن است در درمان فشار خون ریوی تجویز شوند در ادامه آورده شده‌اند:

• آنتاگونیست‌های رسپتور اندوتلین مانند بوزنتان، آمبریزنتان و ماسیتنتان
• مهار کننده‌های آنزیم فسفودی استراز 5 مانند سیلدنافیل و تادالافیل
• پروستاگلاندین‌ها مانند اپوپروستنول، ایلوپروست و ترپروستینیل
• بلاک کننده‌های کانال کلسیمی مانند نیفدیپین، دیلتیازم، نیکاردیپین و آملودیپین

درمان‌های جراحی برای فشار خون ریوی

گاهی ممکن است فشار خون ریوی بیمار با درمان‌های بالا کنترل نشود و بیمار به جراحی و اینترونشن نیاز داشته باشد. در حال حاضر سه نوع جراحی برای موارد شدید پولمونری هایپرتنشن انجام می‌شود که به صورت زیر است:

اندارترکتومی ریوی: عملی برای حذف لخته‌های خون قدیمی از شریان‌های ریوی در ریه‌ها است. این عمل بیشتر در افراد مبتلا به فشار خون مزمن و افرادی که ترومبوآمبولی ریوی دارند انجام می‌شود.

آنژیوپلاستی ریه با بالون: در این روش یک بالون کوچک به داخل شریان‌ها هدایت شده و برای چند ثانیه باد می‌شود تا انسداد را کنار زده و جریان خون را به ریه بازگرداند. در صورتی که عمل اندارترکتومی ریوی جوابگو نباشد، ممکن است این عمل در نظر گرفته شود.

سپتوستومی دهلیزی: در این روش یک سوراخ کوچک در دیواره بین دهلیز چپ و راست قلب با استفاده از یک کاتتر قلبی ایجاد می‌شود. این موضوع فشار را در سمت راست قلب کاهش می‌دهد، بنابراین قلب می‌تواند به طور موثرتری پمپاژ کند و جریان خون به ریه‌ها را بهبود بخشد.

پیوند: در موارد شدید، ممکن است پیوند ریه یا پیوند قلب-ریه مورد نیاز باشد. این نوع جراحی به ندرت مورد استفاده قرار می گیرد.

فشار خون ریوی در نوزادان

PPHN (فشار خون ریوی مزمن نوزادان) یک بیماری تنفسی جدی در یک نوزاد تازه متولد شده است که در آن عروق ریه به اندازه کافی باز نیستند، به این معنی که عبور اکسیژن و جریان خون محدود می‌شود. یکی از مهم‌ترین علائم آن آبی و سیانوتیک بودن پوست کودک می‌باشد. این بیماری معمولاً در نوزادان ترم یا نوزادانی که در هفته 34 یا بالاتر به دنیا آمده‌اند اتفاق می‌افتد. این نوزادان اغلب انواع دیگری از مشکلات تنفسی را نیز دارند. این وضعیت ممکن است به عنوان سندرم گردش خون پایدار جنینی نیز شناخته شود.

در دوران بارداری، نوزاد اکسیژن خود را از مادر و جفت دریافت می‌کند. در این زمان خون بسیار کمی به ریه‌ها میرود زیرا رگ‌های خونی در ریه‌های نوزاد اغلب بسته هستند (چراکه تهویه در بدن نوزاد به وسیله جفت انجام می‌شود، نه ریه‌ها). جریان خون در عروق خونرسان به ریه‌ها تنها پس از تولد آغاز می‌شود و نوزاد اولین نفس‌های خود را میگیرد. سپس رگ‌ها به خون اجازه می‌دهند تا برای دریافت اکسیژن به ریه‌ها برود. PPHN زمانی اتفاق می‌افتد که رگ‌های خونی پس از تولد به اندازه کافی باز نمی‌شوند، به این معنی که محدودیتی در میزان ارسال اکسیژن به مغز و اندام‌ها وجود دارد. به همین دلیل است که PPHN بسیار خطرناک است. اگرچه علت این بیماری ناشناخته است، اما ثابت شده است که برخی عوامل خطر ابتلای نوزاد به PPHN را افزایش میدهند. این عوامل عبارتند از:

• آسپیراسیون مکونیوم: این مورد زمانی اتفاق می‌افتد که کودک در مدفوع چسبنده خود (مکونیوم) نفس میکشد. پارگی کیسه آمنیون پیش از تولد می‌تواند باعث این موضوع شود.
•  عفونت
• سندرم دیسترس تنفسی (RDS): این مشکل تنفسی در نوزادانی اتفاق می‌افتد که ریه‌هایشان به طور کامل رشد نکرده است.
•  کمبود اکسیژن در حین تولد (آسفیکسی)
• فتق دیافراگم: این مورد زمانی اتفاق می‌افتد که اندام‌های شکمی به قفسه سینه نفوذ ‌کنند و به عروق ریوی فشار بیاید.

درمان فشار خون ریوی نوزادان به صورت زیر انجام می‌شود:

• استفاده از اکسیژن
• استفاده از ونتیلاتور مخصوص برای نوزادان تاکی پنه
• تزریق داروهای کنترل فشار خون به صورت وریدی
• استفاده از وازودیلاتورهایی مانند NO
• قرار دادن یک بای پس موقت قلب-ریه، به نام اکسیژن رسانی غشایی خارج بدنی (ECMO) در موارد اورژانسی

 فشار خون ریوی ایدیوپاتیک (بدون علت مشخص)

فشار خون شریانی ریوی ایدیوپاتیک (IPAH) یک شکل پراکنده از فشار خون شریانی ریوی (PAH) است. که مشخصه اصلی آن افزایش مقاومت شریان ریوی است که منجر به نارسایی قلب راست میشود. IPAH پیشرونده و بالقوه کشنده است و با بیماری زمینه‌ای یا سابقه خانوادگی PAH مرتبط نیست، به همین علت به آن ایدیوپاتیک می‌گویند.

تظاهرات بالینی IPAH بدون توجه به علت آن مشابه سایر اشکال فشار خون شریان ریوی است. IPAH در بزرگسالان و در موارد نادر در کودکان نیز ایجاد می‌شود. زنان دو برابر بیشتر از مردان در معرض ابتلا هستند. علائم اولیه آن شامل تنگی نفس، خستگی، سنکوپ، درد قفسه سینه، تپش قلب و ادم پاها است. 70 درصد این بیماران نارسایی قلبی دارند. به ندرت ممکن است در این افراد کلابینگ انگشتان و پدیده رینود مشاهده شود. در برخی موارد هموپتزی نیز گزارش شده است.

به منظور تشخیص این بیماری پزشک ممکن است به دنبال تورم در وریدهای گردن بیمار باشد و سپس قلب بیمار را برای شنیدن صداهای غیرطبیعی مانند سوفل‌های قلبی سمع کند. پزشک همچنین آزمایشات مختلفی را به منظور اندازه‌گیری سطح اکسیژن و بررسی عفونت‌ها، افزایش هموگلوبین، مشکلات تیروئید و اختلالات عروقی برای بیمار تجویز می‌کند. درمان فشار خون ریوی ایدیوپاتیک شباهت بسیار زیادی به درمان فشار خون ریوی دارد و اغلب از همان داروها و تکنیک‌ها به منظور کنترل این بیماری استفاده می‌شود.

فشار خون ریوی در بارداری

 

تشخیص فشار خون ریوی در بارداری مهم است، زیرا حتی با تجهیزات مدرن کنونی هم نرخ بالای مرگ و میر مادران مبتلا به این عارضه را شاهد هستیم. فشار خون ریوی در بارداری علیرغم پیشرفت‌هایی که در درک این وضعیت و مدیریت آن صورت گرفته است، همچنان یکی از پرخطرترین شرایط پزشکی برای مادر و جنین است.

آزمایشات تشخیصی برای تعیین تشخیص، نوع و شدت فشار خون ریوی در این افراد مهم است و گزینه‌های درمانی متفاوتی را مطرح می‌کند. ارزیابی اکوکاردیوگرافی اولین گام در تشخیص و استاندارد طلایی برای نظارت بر عملکرد قلب راست در مادران باردار مبتلا به فشار خون ریوی است. درمان حمایتی برای فشار خون ریوی در این افراد شامل ورزش‌های مخصوص، واکسیناسیون و اجتناب از فعالیت‌های سنگین است.

توصیه می شود که زنان باردار مبتلا به PAH با هپارین‌های با وزن مولکولی کم درمان شوند. با توجه به افزایش احتباس مایعات و حجم خون در دوران بارداری، مدیریت ادم در اندام‌ها (که یکی از علائم نارسایی قلب راست در PAH است) اهمیت ویژه‌ای دارد. مدیریت استفراغ باروری نیز بسیار مهم است زیرا در غیر این صورت می‌تواند منجر به عدم تعادل مایعات و الکترولیت‌ها و در نتیجه کاهش اثربخشی داروهای خوراکی در دوران بارداری شود.

مطابق با توصیه‌های انجمن قلب و عروق اروپا، زنان مبتلا به PAH نباید باردار شوند. بنابراین، خطرات مرتبط با بارداری باید از قبل مورد تاکید قرار گیرد و مشاوره کامل در این خصوص به زنانی که تشخیص فشار خون ریوی برای آن‌ها قطعی است، ارائه شود.

اگر این عارضه در هنگام بارداری رخ دهد، باید گزینه‌های درمانی گوناگون و حتی سقط جنین را به منظور حفظ سلامت مادر در نظر گرفت. زنانی که تصمیم به ادامه بارداری خود دارند باید در طول بارداری در مراکز فوق تخصصی و پس از آن تحت مراقبت و درمان قرار گیرند. گاهی اوقات بستری شدن زنان مبتلا به PAH در سه ماهه دوم به دلیل افزایش خطر زایمان زودرس پیشنهاد می‌شود. همچنین لازم است که ارزیابی پیوند ریه به موقع انجام شود، زیرا ممکن است در مواقع اضطراری، به ویژه در بیماران پرخطری که تصمیم به ادامه بارداری خود دارند، این مورد نیاز باشد.

توجه داشته باشید که در هفته‌های اول بارداری، افزایش طبیعی هورمون پروژسترون باعث می‌شود که مادر بیشتر نفس بکشد. این هورمون ظرفیت ریه های مادر را افزایش داده و به خون اجازه می دهد تا مقادیر زیادی اکسیژن را به کودک منتقل کند. این حالت ممکن است مشابه تنگی نفس باشد. بنابراین نباید هرگونه علائم تنگی نفس را به مشکلات قلبی-ریوی نسبت داد.