لخته خون در ریه ( آمبولی ریه)

آمبولی ریه به معنای لخته‌ای است که عروق ریه را مسدود کند. این لخته به طور معمول باعث کاهش جریان خون ریه، کاهش اکسیژن‌رسانی به خون و آسیب به ارگان‌های دیگر می‌شود. لخته به وجود آمده اگر بزرگ و یا متعدد باشد میتواند خطرات تهدیدکننده حیات داشته باشد، به خصوص اگر سریعاً مداخله اورژانسی برای درمان آن صورت نگیرد. منشا این لخته ایجاد شده از دیواره‌های سیاهرگ‌های بدن به خصوص سیاهرگ‌های دست و پا است. به این صورت که لخته ابتدا در دیواره رگ ایجاد شده و توسط جریان خون کنده شده و به قلب آورده میشود و سپس از آنجا وارد جریان خون ریه شده و در عروق ریه سبب انسداد میشود. شرایطی هستند که وجود آن‌ها احتمال ایجاد این لخته‌ها را بیشتر می‌کند. در مرحله اول آسیب‌های بافتی مانند شکستگی استخوان، پارگی عضله و... ایجاد کننده لخته هستند. همچنین برخی بیماری‌ها، مصرف برخی داروها و یا انجام برخی اعمال جراحی احتمال ایجاد لخته را افزایش می‌دهد. اما مهمترین عامل قابل کنترل در ایجاد لخته، فعالیت ناکافی است. با ساعت‌های طولانی نشستن یا دراز کشیدن و به طور کلی فعال نبودن، به دلیل وجود جاذبه خون بیشتری در اندام جمع شده و احتمال ایجاد لخته را بسیار بیشتر می‌کند. اما آمبولی ریه چگونه تشخیص داده میشود؟ همانطور که گفتیم آمبولی ریه میتواند علائم مختلفی را ایجاد کند اما شایع‌ترین علامت آن تنگی نفس است که معمولاً به همراه آن درد قفسه سینه و سرفه نیز وجود دارد. روش‌هایی که پزشکان برای تشخیص آمبولی ریه استفاده میکنند شامل عکس قفسه سینه، نوار قلب، اسکن تهویه ریه، تست دی دایمر و غیره است که هر کدام در مواردی میتواند برای تشخیص آمبولی استفاده شود.

چه کسانی در خطر آمبولی ریه هستند؟

همانطور که قبل از این نیز بحث کردیم، بیماری‌هایی، از جمله بیماری‌های ژنتیکی، وجود دارند که با ایجاد مشکلات انعقادی در بدن میتوانند احتمال ایجاد لخته و رخداد آمبولی ریه را افزایش دهند. از جمله این بیماری‌ها، مشکلاتی است که می‌تواند به صورت ژنتیکی برای فاکتورهای انعقادی بدن وجود داشته باشد. سندروم آنتی فسفولیپید نیز وضعیتی است که در آن احتمال ایجاد آمبولی ریه بیشتر میشود. سایر مواردی که احتمال و ریسک آمبولی ریه را افزایش می‌دهند شامل: سرطان‌ها، چاقی، مصرف سیگار، فشار خون بالا، بیماری ریوی، بیماری کلیوی، تزریق خون، مسافرت‌های هوایی طولانی مدت، آلودگی هوا، مصرف قرص‌های ضد بارداری حاوی هورمون استروژن، حاملگی، هورمون درمانی بعد از یائسگی، جراحی و تروما است و همانطور که گفتیم شایع‌ترین عامل قابل پیشگیری آمبولی ریه بی‌تحرکی است. در یک مطالعه مشخص شد که به ازای هر دو ساعت افزایش در تماشای تلویزیون، احتمال ایجاد آمبولی ریوی کشنده ۴۰ درصد افزایش می‌یابد.

پس به صورت کلی افراد چاق، افراد دارای بیماری زمینه‌ای، افراد مسن، کسانی که در طول روز به مدت زیادی مینشینند یا دراز می‌کشند و افرادی که تحرک کافی ندارند  مهمترین گروه‌های در خطر برای ابتلا به آمبولی ریه هستند.

 

ترومبوز سیاهرگی عمقی

درمان آمبولی ریه

درمان آمبولی ریه حتماً باید اورژانسی انجام شود و بیمار در طول مدت درمان با دقت تحت نظر گرفته میشود. بسته به شدت آمبولی و لخته ایجاد شده، طول درمان و نحوه آن می‌تواند متفاوت باشد. درمان می‌تواند شامل داروهای ضد انعقاد، داروهای از بین برنده لخته و گاهی اوقات جراحی برای از بین بردن لخته و کاهش آسیب‌های ناشی از آن می‌باشد. در ابتدا به درمان لخته می‌پردازیم:

درمان اولیه لخته ایجاد شده حل کردن لخته با کمک ترکیبی از درمان مکانیکی و دارویی است که این درمان شامل هدایت کاتتری است که در نزدیکی لخته داروهای حل کننده لخته را آزاد می‌کند. بیمارانی که این درمان را دریافت می‌کنند معمولاً دچار لخته‌های بزرگ شده‌اند و پس از درمان نیز دچار عوارض خود لخته و درمان خواهند بود. افرادی که احتمال ابتلای آنها به لخته بالا است یا یک بار سابقه ایجاد لخته داشته‌اند باید همیشه داروهای ضد انعقاد مصرف کنند و یا در سیاهرگ تحتانی قلب آنها فیلتر قرار داده شود. در بیمارانی که ورم پا دارند باید از جوراب‌های فشاری استفاده شود و این جوراب‌ها هر سه ماه تعویض شوند زیرا خاصیت کشسانی خود را در این مدت از دست می‌دهند.

 

 

حال به درمان آمبولی ریه می‌پردازیم: اساس درمان چه در لخته و چه در آمبولی ریه مصرف داروی ضد انعقاد به دو روش است. روش اول درمان تزریقی داروی ضد انعقاد است و روش دوم داروهای خوراکی ضد انعقاد. از معروف‌ترین داروهای ضد انعقاد هپارین و ریواروکسابان را می‌توان نام برد که ممکن است اسم آنها به گوش شما رسیده باشد. بیمارانی که به صورت همیشگی این داروها را مصرف می‌کنند باید مراقب تنظیم دوز داروها باشند. معمول‌ترین روش تنظیم دوز بررسی توسط خود بیماران می‌باشد به این صورت که دستگاه خانگی که بیماران در اختیار دارند به انگشت وصل شده و سطح دارو را اندازه گیری می‌کنند. داروهایی که برای درمان آمبولی ریه تجویز می‌شوند از جمله داروهایی هستند که باید دقیقا مطابق تجویز پزشک استفاده شوند یعنی مدت زمانی که آنها را مصرف می‌کنید، نوع بررسی که باید انجام دهید و چکاپ‌هایی که پزشک برای اندازه‌گیری فاکتورهای خونی شما تجویز می‌کند، باید همگی مطابق دستورات و دقیقاً به همان صورت انجام شوند. اگر داروهای ضد انعقاد بیشتر از دوز مورد نیاز مصرف شوند ممکن است سبب خونریزی‌های بزرگ به خصوص خونریزی مغزی شوند.

آمبولی ریه در سالمندان

سالمندان و افراد مسن در ریسک بیشتری برای ابتلا به آمبولی ریه قرار دارند زیرا که هم بیماری‌هایی که آمبولی ریه می‌تواند ایجاد کند در این گروه سنی بیشتر است و هم بی تحرکی. علاوه بر شیوع آمبولی ریه که با افزایش سن زیاد می‌شود، مرگ و میر ناشی از رخ دادن آمبولی ریه نیز در افراد مسن بیشتر است. با توجه به اینکه سالمندان، به خصوص کسانی که یک بیماری زمینه‌ای قلبی یا ریوی دارند، در حالت عادی ممکن است بسیاری از علائم آمبولی ریه مانند سرفه، بی حالی، ضعف، درد قفسه سینه و غیره را داشته باشند، تشخیص آمبولی نیز در افرادی که سن بالاتری دارند می‌تواند دشوار باشد و بیماران مسن دچار آمبولی ریه دیر تشخیص داده شده و از دست بروند. علاوه بر این موارد بسیاری از روش‌های تشخیصی که برای بیماران دچار آمبولی ریه به صورت معمول انجام میشود، در افراد مسن ممکن است نتیجه بخش نبوده و ارزیابی درستی به دست ندهند. بنابراین یکی از از موارد مهم در رابطه با آمبولی ریه افراد مسن پیشگیری از آن در افرادی است که احتمال ایجاد آمبولی در آنها بیشتر است. به عنوان مثال افراد مسنی که تحت جراحی قرار می‌گیرند یا افرادی که خانه نشین هستند و بیشتر زمان روز را روی تخت سپری میکنند، نیاز به دریافت داروهای ضد انعقاد برای پیشگیری از آمبولی دارند.

مراقبت از بیمار آمبولی ریه

آمبولی ریه پس از اقدامات و درمان اولیه ممکن است عوارضی را برای بیمار به دنبال داشته باشد. برخی از این عوارض دائمی هستند و برخی نیز در طی زمان بهبود می‌یابند. معمولاً مریض آمبولی ریه حدود ۳ تا ۴ روز در بیمارستان بستری باقی مانده و پس از آن که پزشک تشخیص داد که حال عمومی بیمار بهتر شده و پایدار است، ادامه درمان در منزل صورت می‌گیرد. یکی از مهم‌ترین مواردی که در مورد آمبولی ریه باید مد نظر داشت این است که اگر در فردی آمبولی ریه رخ دهد، احتمال رخ دادن دوباره این اتفاق بسیار بالا است. بنابراین بیمار مبتلا به آمبولی ریه باید بلافاصله پس از اینکه توانست بدون سختی راه برود و فعالیت داشته باشد، فعالیت را به صورت خفیف شروع کرده و کم کم شدت آن را بیشتر کند. در منزل ممکن است درمان‌های ضد انعقاد و یا حتی تا مدتی اکسیژن نیز نیاز به استفاده باشد. در دوران ریکاوری همان طور که گفتیم بسیار ضروری است که داروها و اقدامات درمانی و همچنین آزمایشات تجویز شده توسط پزشک مو به مو و با دقت انجام شوند. سبک زندگی بیماری که یک بار مبتلا به آمبولی ریه شده باید سالم‌تر شده و تا حد امکان به دور از عوامل خطر باشد. بنابراین بیمار باید به اندازه کافی بخوابد، غذاهای سالم مصرف کند و تا حد ممکن فعالیت داشته باشد. این فعالیت بهتر است در روزهای ابتدایی به صورت پیاده‌روی‌های خفیف شروع شده و سپس مسافت و زمان پیاده‌روی بیشتر شده پس از مدتی چنانچه پزشک تشخیص داد که بیمار امکان انجام فعالیت‌های سنگین‌تر را دارد، بهتر است آنها نیز به کارهای روزمره اضافه شده و انجام ورزش جزئی از روتین بیمار شود. بیمار دچار آمبولی ریه در صورت اضافه وزن باید وزن خود را پایین آورده و همچنین تغذیه خود را سالم کند به این صورت که از غذاهای ناسالم، فست فودها، غذاهای بسیار چرب و شور دوری کرده و استفاده از سبزیجات و میوه‌ها را در وعده‌های غذایی بیشتر کند. از الکل، سیگار و سایر دخانیات دوری کرده، محیط خود را بدون تنش و استرس نگه دارد و در کل سبک زندگی سالم‌تری داشته باشد.

 

آمبولی ریه بعد از جراحی

انجام جراحی یکی از دلایل اصلی ایجاد شدن لخته در بدن و سپس مهاجرت آن لخته به درون ریه و ایجاد آمبولی ریه است. به خصوص جراحی روی شکم، لگن و یا پاها. اما چرا انجام جراحی احتمال ایجاد لخته را بالا میبرد؟ مهمترین عاملی که سبب می‌شود فردی که یک پروسه جراحی داشته است به لخته مبتلا شود، ماندن به مدت طولانی در تخت است. مریض تحت جراحی معمولاً چند روز قبل از عمل بستری شده و تا چند روز بعد نیز که دوره ریکاوری طی می‌شود بستری می‌ماند و در کل این مدت بیشتر زمان را روی تخت در حالت درازکش و بی‌تحرک است. در این حالت جریان خون به خصوص در وریدهای عمقی پا کم شده که این حالت احتمال ایجاد لخته را بسیار بالاتر می‌برد. معمولاً بین ۲ تا ۱۰ روز پس از جراحی بیشترین احتمال ایجاد لخته در بدن وجود دارد اما تا سه ماه پس از آن نیز فردی که جراحی داشته احتمال بیشتری برای ایجاد لخته نسبت به یک فرد عادی دارد. افرادی که ریسک فاکتورهای دیگری مانند مصرف سیگار، چاقی، سابقه خانوادگی لخته یا آمبولی ریه، حاملگی، سن بالاتر، سرطان و غیره دارند، احتمال بیشتری دارد که پس از جراحی لخته در بدن آنها ایجاد شود. گاهی اوقات خود پروسه جراحی می‌تواند سبب ایجاد لخته شود به این دلیل که بافت‌های مختلفی مانند چربی، بافت همبند، پوست و غیره که در جراحی مورد برش قرار می‌گیرند، می‌توانند به مقدار هرچند کم نیز وارد جریان خون شده و سبب بسته شدن عروق شوند. در این بین به خصوص جراحی‌هایی که شامل ورود به ساختارهای محکم‌تر مانند استخوان باشند، که شایع‌ترین آنها جراحی تعویض استخوان هیپ است، احتمال بیشتری برای ایجاد آمبولی دارند.

آیا آمبولی ریه خوب می‌شود؟

همانطور که گفتیم آمبولی ریه می‌تواند طیف وسیعی از عوارض را داشته باشد به این صورت که در موارد خفیف حتی می‌تواند لخته ایجاد شده خود به خود برطرف شده و در موارد شدید بدون درمان سبب ایجاد آسیب قلبی و یا حتی مرگ شود. بنابراین بسیار مهم و حیاتی است که بیمار آمبولی ریه به موقع تشخیص داده شده و سریعاً درمان لازم برای وی انجام بگیرد. عوارض آمبولی ریه پس از درمان نیز می‌تواند ادامه داشته باشد و در صورتیکه آمبولی ایجاد شده وسیع و پر خطر بوده باشد، معمولاً مدت زمانی طول می‌کشد که بیمار به حالت قبلی خود برگردد. در برخی موارد بیماران مبتلا به آمبولی ریه شش ماه پس از رخ دادن آمبولی نیز کماکان تنگی نفس و ایراد در فعالیت‌ها را ذکر میکردند و در مواردی نیز بیمارانی وجود داشتند که پس از چند هفته به عملکرد قبلی خود بازگشته‌اند. نکته‌ای که بسیار با اهمیت است این است که فردی که یکبار مبتلا به آمبولی ریه شده است، حتی در صورت برطرف شدن کامل علائم و عدم وجود عوارض، احتمال عود بسیار بالایی دارد و ممکن است دوباره مبتلا به آمبولی ریه شود. بنابراین به صورت همیشگی باید سبک زندگی خود را سالم پیش برده در زندگی خود فعالیت منظم داشته باشد و در صورت وجود بیماری زمینه‌ای به درمان آن بپردازد. طبق تحقیقات انجام شده دومین آمبولی ریه رخ داده در افراد بسیار شدیدتر و با عوارض و احتمال مرگ بالاتری است. در نهایت فرد مبتلا به آمبولی ریه در صورت استفاده مناسب و به موقع از داروها و انجام ویزیت‌های به موقع، پس از مدتی بین چند هفته تا چند ماه می‌تواند به فعالیت‌های سابق خود برگردد اما همیشه باید مراقب سلامتی خود بوده و از عواملی که خطر آمبولی را افزایش می‌دهند دوری کند.