زمان مناسب برای تزریق واکسن سیاه سرفه

سیاه ‌سرفه همان‌طور که از نامش قابل حدس است، یک بیماری تنفسی است. این بیماری عفونی مجاری تنفسی و لایه‌های مخاطی را درگیر می‌کند و به طبع، روی نای، نایژه و نایژک‌های تنفسی تأثیر می‌گذارد. این بیماری همچنین به گلو و بینی بیمار نیز حمله می‌کند. در این بیماری،  فرد مبتلا سرفه‌های خشک شدیدی را تجربه می‌کند که به‌دنبال آن، تاکی پنه (تنفس سریع) و سیانوز ( کبود شدن رنگ پوست بیمار) اتفاق می‌افتد که دلیل آن افت اکسیژن خون است. اسم دیگر این بیماری "سرفه ۱۰۰ روزه" است. عامل این بیماری یک باکتری گرم منفی است و این بیماری به شدت واگیردار است و پیش‌گیری و واکسیناسیون بر علیه آن و در صورت مشاهده آن ایزولاسیون بسیار حائز اهمیت است. سیاه سرفه بیشتر نوزادان و کودکان را مبتلا می‌کند اما در بزرگسالان و نوجوانان هم دیده شده‌ است و متاسفانه پیش آگهی خوبی ندارد و در مواردی سبب مرگ می‌شود.

تا آخر این مقاله با ما باشید تا به طور کامل با این بیماری، علائم آن، پیش‌گیری و درمان بالینی و خانگی آن آشنا شوید.

علائم سیاه‌ سرفه چیست؟

علائم اولیه این بیماری تظاهرات تنفسی مثل آبریزش بینی، تب و سرفه است ولی با پیشرفت آن سرفه‌ها بسیار شدیدتر، بدتر و با فاصله کم‌تر صورت می‌گیرد تا جایی که حتی جلوی تنفس فرد را می‌گیرد. با توجه به اینکه که علائم سیاه سرفه بسیار شبیه سرماخوردگی است، در بسیاری از مواقع تشخیص داده نمی‌شود اما یک تفاوت بارز سرفه‌های این بیماری با سرماخوردگی، صدای جیغ ‌مانندی است که پس از خارج شدن کل هوا از ریه‌ها به‌دنبال بازدم با دهان باز شنیده می‌شود.

 

دوره نهفتگی سیاه سرفه

دوره کمون (زمان بین عفونت و شروع علائم) برای سیاه سرفه معمولاً ۷ تا ۱۰ روز است. این دوران می تواند تا ۲۱ روز نیز به طول بیانجامد.

دوره بیماری سیاه سرفه

سیاه سرفه معمولاً علائم طولانی مدتی ایجاد میکند. این بیماری به مدت ۱ تا ۲ هفته از علائم معمول سرماخوردگی را بروز می‌دهد و پس از آن فرد تا ۳ ماه به سرفه شدید مبتلا می‌شود. آخرین مرحله این بیماری شامل چند هفته بهبودی همراه با رفع تدریجی علائم است. در برخی از کودکان، دوره نقاهت می‌تواند ماه‌ها طول بکشد.

چه زمانی کودکان دچار سیاه سرفه می‌شوند؟

دوره‌های سرفه در نوزادان پس از تغذیه رخ می‌دهد و ممکن است با ترشحات مخاطی دهان و بینی همراه باشد که تجمع آن‌ها به علت رسیدن اکسیژن کم به کودک باعث تغییر رنگ چهره او به رنگ قرمز یا آبی می‌شود. شدت سرفه‌ها می‌تواند تا حدی زیاد باشد که باعث خون‌ریزی بینی شود یا لکه‌هایی خونی در چشم به وجود بیاورد که اصطلاحا به آن خون‌ریزی زیر ملتحمه می‌گویند. حملات سرفه در نوزادان می‌تواند باعث خفگی یا آپنه و در صورت توقف ناگهانی تنفس، منجر به مرگ ناگهانی شود. ممکن است این بیماری کشنده نبوده، اما با بیماری‌های شدیدی هم‌چون ذات‌الریه، تنفس آرام، کم‌آبی بدن، برونشکتازی ( بیماری ریه که باعث بزرگ شدن مجاری هوایی کوچک‌تر می‌شود) و تشنج همراه شود. در مواردی که بیمار دچار سرفه‌های بسیار شدید شد، ممکن است با وارد آوردن فشار به رگ‌های خونی منجر به پارگی آن‌ها و خون‌ریزی داخل مغز شود.

 

واکسن سیاه سرفه

 به کمک واکسیناسیون می‌توان از بروز سیاه‌سرفه پیشگیری کرد. این واکسن‌ها باید در سنین دو، چهار و شش ماهگی تجویز شوند و در حدود ۱۵ تا ۱۸ ماهگی و یک بار دیگر قبل از شروع مدرسه بین ۴ تا ۶ سالگی تکرار شوند. در سال‌های اخیر واکسیناسیون به موقع کودکان باعث کاهش چشم‌گیر تعداد موارد ابتلا به سیاه سرفه شده است، با این حال این ایمنی‌سازی صد در صدی نیست و هنوز هم احتمال ابتلای بعضی از کودکان به این بیماری وجود دارد.

در بعضی مواقع با گذشت زمان اثرات واکسیناسیون سیاه ‌سرفه، فرد را مستعد ابتلا به عفونت در دوران بزرگسالی می‌کند. این اتفاق معمولاً برای افرادی با سیستم ایمنی ضعیف مثل افراد مبتلا به ایدز و یا کسانی که به مناطق آلوده سفر می‌کنند و احتمال برخورد با مبتلایان به سیاه‌ سرفه در آن‌ها بالا است، اتفاق می‌افتد. شدت این بیماری در بزرگسالان خفیف و در زنان باردار شدیدتر است؛ در این موارد خطر انتقال عفونت از مادر به نوزاد نیز افزایش می‌یابد. پس برای خانم‌های باردار و سایر افرادی که ارتباط نزدیکی با یک نوزاد دارند، بسیار مهم است که در برابر سیاه سرفه واکسینه شوند.

واکسن سیاه سرفه در قالب واکسن سه گانه

واکسن سه‌گانه یا ثلاث، واکسن سه بیماری دیفتری، کزاز و سیاه سرفه است که برای ایمن‌سازی نوزادان و کودکان بین سنین ۶ هفتگی تا ۶ سالگی به مصرف می‌رسد. واکسن سه‌گانه دارای محلول‌های تغلیظ شده توکسوئید دیفتری و توکسوئید کزاز و باکتری کشته شده سیاه‌سرفه است که روی فسفات آلومینیوم جذب شده‌ است. این واکسن همچنین دارای تیومرسال به عنوان ماده نگه دارنده به نسبت یک در ده هزار است که به محصول اضافه شده‌ است. استفاده از فسفات آلومینیوم بدان جهت است که با تاخیر جذب واکسن در بدن قدرت ایمنی‌‌زایی آن بیشتر شود.

 

همچنین بخوانید: علائم حساسیت به واکسن کزاز

واکسن سیاه سرفه: نکات مهم در مورد واکسن‌های سه‌گانه و دوگانه

• حداقل فاصله بین نوبت واکسن‌های سه گانه یک ماه است.
• بعد از 6 سال تمام (6سال و11ماه و29روز) تزریق واکسن سه گانه ممنوع است و باید از واکسن دوگانه ویژه بزرگسالان استفاده شود. در صورتی که سن کودک هنگام تزریق یادآور اول سه گانه و فلج اطفال، چهارسال یا بیشتر باشد، یادآور دوم لزومی ندارد.
• توصیه می‌شود همزمان با تزریق واکسن ثلاث یک دوز قطره استامینوفن تجویز و به والدین آموزش داده شود تا در صورت تب یا بی‌قراری هر چهار ساعت آن را تکرار کنند. اگر پس از تزریق واکسن سه گانه، درجه حرارت بدن کودک بالاتر از 40 درجه سانتی گراد (در زیر بغل)، گریه مداوم بیش از سه ساعت که قابل آرام کردن نباشد و یا تشنج ظرف 72 ساعت رخ دهد، در نوبت‌های بعدی به جای واکسن سه گانه باید واکسن دوگانه خردسالان تزریق گردد.
• تزریق واکسن سه گانه در کودکان دارای ضایعات مغزی پیشرونده ممنوع است و باید به آن‌ها واکسن دوگانه خردسال تزریق کرد.
• فاصله بین نوبت سوم و چهارم واکسن سه گانه نباید از 6 ماه کم‌تر باشد.
• در مورد کسانی که سابقه تشنج دارند و با مصرف دارو تحت کنترل هستند، تزریق واکسنDTP بلامانع است.
• برای حفظ ایمنی پس از پنج نوبت تلقیح واکسن سه گانه یا دوگانه، واکسن دوگانه ویژه بزرگسالان باید هر 10 سال یک بار تکرار شود. جهت بالا بردن سطح ایمنی بزرگسالان در مقابل دیفتری توصیه می‌شود در کلیه مواردی که باید در بالغین واکسن کزاز تزریق شود، از جمله در زنان باردار و زنان سنین بارداری (49-15 ساله) واکسن دوگانه ویژه بزرگسالان تلقیح شود.

• واکسن‌های سه گانه، دوگانه بزرگسالان و خردسالان را باید حتما به شکل داخل عضلانی و عمیق تزریق کرد (تزریق این نوع واکسن‌ها در زیر جلد یا داخل جلد موجب تحریک موضعی، تشکیل گرانولوم، نکروز بافتی و بروز آبسه استریل می‌شود).

 

 

درمان سیاه سرفه چیست؟

سیاه‌ سرفه یک عفونت باکتریایی است و درنتیجه با مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، معمولاً از دسته اریترومایسین در طول دو هفته قابل درمان است. در صورت تجویز آنتی‌بیوتیک توسط پزشک، بیمار باید تمامی دوزهای تجویزی را مصرف کند. قطع زودهنگام دوره درمان می‌تواند باعث عود بیماری این بار با شدت بالاتر از قبل شود. در موارد وخیم‌تر ممکن است فرد نیازمند بستری شدن در بیمارستان، گاهی در بخش مراقبت‌های ویژه باشد که در این موارد بیمار اینتوبه می‌شود (یک لوله به منظور تنفس راحت وارد گلوی بیمار می‌شود). در طول بیماری بیمار باید تغذیه مناسب داشته باشد و مایعات کافی مصرف کند. موارد شناخته شده تنفسی باید ایزوله شوند و موارد مشکوک نباید در تماس با کودکان کم سن و نوزادان باشند. مدت ایزولاسیون در صورت درمان 7 روز اما در صورت عدم درمان 3 هفته است.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟

اگر سرفه‌های شما باعث می‌شود شما یا فرزندتان دچار موارد زیر شوید به پزشک مراجعه کنید: استفراغ، پوست قرمز یا آبی روشن، تنفس سخت، تنفس با صدای بلند.

عامل  سیاه سرفه چیست؟

سیاه سرفه ناشی از نوعی باکتری به نام Bordetella pertussis است. وقتی فرد آلوده سرفه یا عطسه می‌کند، قطرات ریز آن در هوا پاشیده می‌شوند و به ریه‌های هر کسی که در آن نزدیکی باشد وارد شده و در آن بیماری‌زایی می‌کند.

پیش آگهی:

نوزادانی که سن آن‌ها کمتر از ۱۲ ماه است و واکسینه نشده‌اند یا مجموعه کامل واکسن‌های توصیه شده را دریافت نکرده اند، بیشترین خطر عوارض شدید و مرگ را دارند.

عوارض سیاه سرفه:

در نوجوانان و بزرگسالان: معمولاً بدون هیچ عارضه‌ای از سیاه سرفه بهبود می‌یابند. در صورت بروز عوارض در آن‌ها به صورت فتق شکمی، پارگی رگ‌های خونی در پوست یا سفیدی چشم مشاهده می‌شود.

عارضه در نوزادان:

در شیرخواران (به ویژه زیر ۶ ماه) عوارض ناشی از سیاه سرفه، شدیدتر است و ممکن است شامل این موارد باشد: ذات الریه، تنفس آهسته یا توقف تنفس، دهیدراته شدن (کم آب شدن بدن)، کاهش وزن به دلیل مشکلات تغذیه‌ای، تشنج و ضربه مغزی.

از آنجا که نوزادان و کودکان کم سن بیشترین خطر عوارض ناشی از سیاه سرفه را دارند، احتمالاً در بیمارستان نیاز به درمان دارند. این عوارض می‌تواند برای نوزادانی که سن آن‌ها کمتر از ۶ ماه است، خطرناک باشد.

عوارض جانبی واکسن:

با تزریق این واکسن قرمزی، سفتی، تورم یا بثورات پوستی همراه با تب مشاهده می‌شود اما اغلب این موارد زودگذر هستند. در موارد نادر مشکلات کلیوی به دنبال تزریق این واکسن مشاهده شده‌ است. همچنین مشکلات مغزی قابل توجه که ناشی از تزریق جز سیاه سرفه این واکسن سه‌گانه است، به ندرت گزارش شده است. پس اگر در کودک ناراحتی عصبی یا تشنج طی ۲ روز پس از تزریق مشاهده شد، به علت واکسن سیاه سرفه است. در این صورت ادامه ایمن‌سازی را با واکسن‌های دوگانه ضد دیفتری، کزاز خردسالان یا بزرگسالان بسته به سن فرد ادامه می‌دهند و دیگر نباید واکسن سیاه سرفه به این فرد تزریق شود. باید حتماً آدرنالین (با دز یک در هزار) در دسترس مراکز درمانی تزریق کننده باشد تا اگر عارضه آنافیلاکسی پیش آمد، بلافاصله تزریق شود.

تشخیص سیاه سرفه:

تشخیص سیاه سرفه در مراحل اولیه آن می‌تواند مشکل باشد، زیرا علائم و نشانه‌ها مشابه سایر بیماری‌های تنفسی شایع مانند سرماخوردگی، آنفولانزا یا برونشیت است.

بعضی اوقات، پزشکان می‌توانند با سؤال از علائم و گوش دادن به سرفه، سیاه سرفه را تشخیص دهند. آزمایش‌های پزشکی ممکن است برای تأیید تشخیص نیاز باشد. این آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:

کشت بینی یا حلق و آزمایش: پزشک شما نمونه‌ای از خلط را از بینی یا گلو می‌گیرد. سپس نمونه برای اثبات وجود باکتری‌های سیاه سرفه بررسی می‌شود.

آزمایش خون:  برای بررسی تعداد گلبول‌های سفید خون، ممکن است یک نمونه خون گرفته شود و به آزمایشگاه فرستاده شود، زیرا گلبول‌های سفید خون به بدن در مبارزه با عفونت‌ها، مانند سیاه سرفه کمک می‌کند. تعداد گلبول‌های سفید خون بالا به طور معمول حاکی از وجود عفونت یا التهاب است. این یک آزمایش عمومی است و مخصوص سیاه سرفه نیست.

عکسبرداری از قفسه سینه: پزشک شما ممکن است برای بررسی وجود التهاب یا مایع در ریه‌ها، پرتونگاری را انجام دهد، که ممکن است در صورت وجود پنومونی باعث سرفه و سرفه‌های دیگر و سایر عفونت‌های تنفسی شود.

نکاتی برای درمان خانگی:

 

 

استراحت فراوان کنید: یک اتاق خواب خنک، ساکت و تاریک ممکن است به شما در آرامش و استراحت بهتر کمک کند.

به مقدار زیاد مایعات بنوشید: آب، آب میوه و سوپ‌ها گزینه‌های خوبی هستند. به ویژه در کودکان، مراقب علائم کمبود آب بدن مانند لب‌های خشک، گریه بدون اشک و ادرار مکرر باشید.

وعده‌های غذایی کمتری بخورید: برای جلوگیری از استفراغ بعد از سرفه، وعده‌های غذایی کوچکتر و بیشتر را جایگزین غذا‌های زیاد کنید.

هوا را تمیز کنید: خانه خود را از تحریک کننده‌هایی که می‌تواند باعث ایجاد سرفه شود، مانند دود تنباکو و دود ناشی از شومینه، پاک کنید.

جلوگیری از انتقال: هنگام سرفه دهان خود را بپوشانید و اغلب دستان خود را بشویید. اگر در اطراف دیگران هستید، حتماً ماسک بزنید.

سخن آخر

با توجه به اطلاعاتی که از این بیماری یاد گرفتید فراموش نکنید که واکسن این یماری بسیار حائز اهمیت است و در صورت مواجهه با بیماری علائم خطر آن را در ذهن داشته باشید (مثل استفراغ بعد از سرفه یا صدای جیغ مانند تنفسی) تا توانید به موقع به مراکز درمانی مراجعه کنید. فراموش نکنید مرگ و میر نوزادان در این بیماری خیلی زیاد است پس اطرافیان نوزادان یا خانم‌های باردار حتما واکسینه شده باشند.