اثنی عشر چیست و کجاست؟

اثنی عشر یا دوازدهه که به انگلیسی به آن دئودنوم گفته می‌شود، اولین قسمت از روده باریک است که بین معده و قسمت دوم روده باریک یا ژژنوم قرار میگیرد. بعد از مخلوط شدن غذا با اسید معده، این ترکیب وارد اثنی عشر شده و در آنجا با صفرای آمده از کیسه صفرا و آنزیم‌های ترشح شده از پانکراس ترکیب می‌شود. فرایند جذب ویتامین‌ها، مواد معدنی و بسیاری دیگر از ترکیبات مورد نیاز بدن از اثنی عشر از شروع می‌شود. طول این قسمت از روده به ۲۳ الی ۲۸ سانتیمتر می‌رسد که معادل ۱۲ اینچ است و به همین دلیل اثنی عشر یا دوازدهه نامیده میشود. اثنی عشر از لحاظ آناتومیکی در پشت کبد قرار گرفته و خود به چهار قسمت تقسیم می شود. در قسمت دوم اثنی عشر مجرایی وجود دارد که از طریق آن ترشحات پانکراس و صفرا به آن وارد میشود. این ترشحات در قدم اول با خاصیت قلیایی که دارا هستند اسید معده را خنثی کرده تا آسیبی به دیواره روده نرسد و سپس آنزیم‌های موجود در آن‌ها سبب تجزیه و جذب مواد غذایی میشوند. بیماری‌های مختلفی ممکن است اثنی عشر را تحت تاثیر قرار داده و عملکرد آن را مختل کنند، از جمله بیماری سلیاک، بیماری کرون و غیره اما شایع‌ترین مشکل مربوط به اثنی عشر ایجاد زخم است که مهمترین علت آن عفونت با هلیکوباکتر یا همان باکتری زخم ‌معده است. این باکتری دیواره روده را به اسید معده حساس کرده و سبب ایجاد زخم توسط اسید معده میشود. به این صورت که مخاط دیواره روده نازک شده و اسید معده مستقیماً به دیواره روده برخورد کرده و به آن آسیب میزند. این باکتری در معده تمامی افراد وجود دارد و با رعایت اصول بهداشتی صحیح میتوان از ایجاد زخم به وسیله آن جلوگیری کرد. عواملی مانند استرس، سیگار کشیدن، رژیم غذایی نامناسب، مصرف خودسرانه و بیش از اندازه برخی دارو و مسکن‌ها و الکل می‌توانند به این باکتری کمک کرده و سبب بیماری‌زایی بیشتر آن شوند. علائم زخم معده میتواند از علائم بسیار خفیف تا دردهای شدید را شامل شود و بعید است که یک زخم اثنی عشر بدون درمان بهبود یابد. به طور معمول علائم افرادی که دچار زخم اثنی عشر می‌شوند شامل احساس سیری زودرس، احساس بیماری، سوزش سر دل و طعم تلخ در دهان است و در صورت شدید شدن، درد شکم نیز تشدید شده و به خصوص پس از غذا ایجاد میشود. گاهی دردها تا ۴-3 ساعت پس از غذا نیز ممکن است ایجاد شوند بسته به نوع غذا و مدت زمانی که طول میکشد تا به محل زخم برسد. در زخم های شدید و فعال ممکن است دفع خون در مدفوع نیز مشاهده شود همچنین در برخی از بیماران استفراغ‌های حاوی خون دیده می‌شود.

 

 

کیا زخم اثنی عشر دارند؟

سن مشخصی برای ایجاد زخم‌های اثنی عشر وجود ندارد اما به این دلیل که این زخمها معمولاً در طولانی مدت ایجاد شده و سبک زندگی و تغذیه اشتباه در ایجاد آنها تاثیر به سزایی دارد، به طور معمول افراد با سن حدود ۶۰ سال به بالا را بیشتر درگیر می‌کند و در این بین کسانی که سابقه خانوادگی زخم معده و زخم‌های اثنی عشر را دارند و کسانی که اصول درست تغذیه و بهداشت را کمتر رعایت می‌کنند بیشتر در معرض ابتلا به زخم اثنی عشر هستند. در صورت ایجاد دردهای شکمی و علائم دیگری که در بالا گفته شد مانند بالاآوردن و یا دفع کردن خون، احتمال ابتلا به زخم اثنی عشر وجود دارد و باید تحت بررسی پزشک قرار بگیرد.

دلایل ایجاد زخم اثنی عشر

زخم اثنی عشر به علت تخریب و ساییده شدن مکرر دیواره‌ی داخلی قسمت اثنی عشر، یا ترشح بیش از حد اسید در مجرای گوارشی به وجود می‌آید.  یکی دیگر از دلایل ایجاد زخم آسیب‌ پوشش مجرای گوارشی است که باعث می‌شود نسبت به اسید حساس‌تر باشد و زخم بوجود بیاید. عدم وجود تعادل در فرآیند هاضمه نیز فرد را در هضم دچار مشکل می‌کند و احتمال ایجاد زخم اثنی عشر را افزایش می‌دهد.

علاوه بر موارد داخلی بدن که گفته شد مصرف برخی از داروهای خاص و عفونت‌های میکروبی نیز سبب ایجاد زخم اثنی عشر می‌شود به عنوان مثال رشد بیش از حد باکتری هلیکوباکتر پیلوری می‌تواند زخم ایجاد کند.

 وجود هلیکوباکتر پیلوری در بدن تمام افراد باعث بیماری نمی‌شود اما در مواردی هم وجود بیش از حد این باکتری در دستگاه گوارش باعث ایجاد زخم در دیواره گوارشی می‌شود.

یکی دیگر از مواردی که سبب ایجاد زخم اثنی عشر در فرد می‌گردد، مصرف برخی از انواع داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی می‌باشد، که در بلند مدت امکان تخریب و اذیت شدن پوشش داخلی دستگاه گوارش و همچنین ایجاد زخم را افزایش خواهد داد.

 

 

علائم زخم اثنی عشر

علائم انواع زخم‌های معده و اثنی عشر به هم شباهت دارند. رایج‌ترین علامت و شکایت زخم‌های گوارشی سوزش معده است. یکی از شایع‌ترین شکایت‌ها در زخم اثنی عشر دردهای شکمی در زیر جناغ سینه است. این دردها معمولاً گاهی وجود دارند و گاهی به طور ناگهانی از بین می‌روند. این دردها معمولا قبل از مصرف غذا و یا موقع گرسنگی حس می‌شوند.

معمولا بیمار با مصرف غذا که اسید معده را کاهش می‌دهد و یا با مصرف داروهای کاهنده‌ی اسید معده، تا حدود زیادی بهتر می‌شوند اما این بهبودی موقتی است و در صورت قطع مصرف داروهای کاهش دهنده اسید معده و یا مصرف غذاهایی که اسید معده را زیاد می‌کنند درد و سوزش شکم دوباره اتفاق می‌افتد.

 دردهای شکمی که به علت زخم اثنی عشر به وجود می‌آیند با خالی بودن معده چند برابر زیاد می‌شوند به همین علت صبح‌های زود و یا در فاصله‌ی میان دو وعده‌ی غذایی اصلی، این دردها بیشتر دیده شده است. از علائم دیگر زخم‌های دستگاه گوارش ممکن است بجز سوزش معده یا سوء هاضمه علائم دیگری مثل حالت تهوع و نفخ شکم نیز ایجاد کند.

زخم اثنی عشر و دیگر زخم‌های گوارشی باعث می‌شوند مبتلایان نتوانند بعضی از مواد غذایی را مصرف کنند به همین دلیل باید رژیم غذایی خاصی داشته باشند.

از علائم شدید زخم اثنی عشر می‌توان به علائم کاهش وزن، استفراغ، استفراغ خونی، وجود خون در مدفوع، سرگیجه و برخی مشکلات تنفسی را نام برد.

در عین حال بعضی از افراد مبتلا به زخم اثنی عشر در طول دوره بیماری هیچ‌ درد یا علائمی را احساس نخواهند کرد و تنها با تست‌های بالینی بیماری آن‌ها تشخیص داده می‌شود.

درمان خانگی زخم اثنی عشر

درمان زخم‌های اثنی عشر باید تحت نظر پزشک و با ترکیبی از آنتی‌بیوتیک و داروهای دیگر انجام بگیرد به خصوص اگر زخم شدید باشد و با علائم همراه باشد. اما در کنار درمان‌های پزشکی و یا پس از اتمام آنها میتوان از برخی درمان‌های خانگی نیز برای بهبود زخم استفاده کرد. توجه کنید که هیچ کدام از این درمانها جایگزین داروهایی که توسط پزشک تجویز می‌شوند، نمی‌شود. در ادامه برخی از این درمان‌ها را ذکر می‌کنیم.

• آب کلم: کلم از گذشته توسط پزشک‌ها برای زخم‌های معده و اثنی عشر تجویز میشده است. کلم غنی از ویتامین c و آنتی اکسیدان‌ها و موادی است که از تکثیر هلیکوباکتر (باکتری اصلی ایجاد کننده زخم اثنی عشر) جلوگیری میکند. تحقیقات مختلفی نیز نشان داده‌اند که این ماده می‌تواند برای جلوگیری و بهبود این زخم‌ها مفید باشد و دوره درمان افرادی که تحت درمان پزشک هستند را کوتاه‌تر کند.
• شیرین بیان: در برخی از منابع از شیرین بیان به عنوان ماده‌ای که در جلوگیری از ایجاد و بهبود زخم‌های اثنی عشر تأثیر دارد نام برده شده است و مکانیسم عمل آن به این صورت توضیح داده شده که سبب تولید مخاط بیشتر بر روی دیواره معده و روده میشود و به این وسیله آسیب وارد به روده را کم میکند.
• عسل: عسل یکی از غذاهای سرشار از آنتی اکسیدان است که خواص بسیار زیادی دارد و در بسیاری از بیماری‌ها میتواند کمک کننده باشد و از قدیم نیز برای درمان زخم‌ها نیز استفاده میشده است. امروزه اعتقاد بر این است که عسل میتواند نقشی مخالف هلیکوباکتر را بازی کند و از تکثیر و رشد آن در دیواره روده و معده جلوگیری کند و به این صورت مانع از ایجاد و یا بدتر شدن زخم شود.
• سیر: خواص بیشمار سیر برای سلامتی از هیچ شخصی پوشیده نیست. در رابطه با زخم‌های اثنی عشر نیز خواص ضد میکروبی و ضد باکتریایی سیر بسیار به کار می‌آیند و این ماده غذایی نه تنها مانع از رشد عفونت‌ها میشود بلکه به بهبودی سریع‌تر و از بین رفتن زخم نیز کمک می‌کند. همچنین مصرف سیر قبل از ایجاد زخم میتواند از احتمال ایجاد زخم اثنی عشر به مقدار زیادی کم کند.
• مورد بعدی آلوورا است. گیاهی که از درمان‌های خانگی گرفته تا صنایع غذاسازی و داروسازی به دلیل خواص بسیار زیاد استفاده می‌شود. در بین این خواص معروف‌ترین خاصیتی که آلوورا دارد بهبود ضایعات و زخم‌های پوستی است و با همان مکانیسم میتواند در بهبود زخم‌های ایجاد شده در دیواره معده و اثنی‌عشر نیز موثر باشد و در بهبودی زخم به میزان زیادی کمک کند. همچنین مصرف آلوورا می‌تواند علاوه بر زخم‌های اثنی عشر برای موارد بسیار دیگری نیز مفید باشد.

 

 

داروی زخم اثنی عشر چیست؟

درمان زخم اثنی عشر باید حتماً توسط پزشک صورت بگیرد. درمان آن در مرحله اول به این بستگی دارد که عامل ایجاد کننده آن چیست. اگر این زخم توسط هلیکوباکتر که نوعی باکتری است ایجاد شده باشد درمان آنتی بیوتیکی سردسته درمان‌ها قرار میگیرد و اگر این زخم در اثر استفاده بیش از حد از مسکن‌ها ایجاد شده باشد، استفاده از دسته‌ای از داروها به اسم PPI توصیه می‌گردد و ممکن است برخی از مسکن‌ها برای بیمار ممنوع شوند. دسته دیگر از داروها به نام مهارکننده‌های گیرنده‌ H2 وجود دارند که می‌توانند به جای دسته دارویی PPI مورد استفاده قرار بگیرند. درمان‌های ضد اسید نیز ممکن است برای برطرف کردن علائم بیمار در کوتاه مدت استفاده شود. هر ۴ تا ۶ هفته ممکن است نیاز به انجام آندوسکوپی برای بررسی روند بهبودی زخم وجود داشته باشد. در طول دوره درمان نیز بهتر است از مواردی که زخم را بدتر میکنند و خوراکی‌هایی که التهاب علائم را بدتر می‌کنند دوری شود. همچنین عادت‌هایی مانند سیگار کشیدن، مصرف الکل و استرس نیز تا حد ممکن کاهش یابند یا کنار گذاشته شوند.

برای زخم اثنی عشر چی بخوریم؟

باید در نظر داشته باشید زخم اثنی عشر بدون درمان اختصاصی و تحت نظر پزشک بهبود نمیابد و به هیچ عنوان نباید تنها به خود درمانی برای آن اکتفا کرد. اما می‌توان در کنار درمان‌های دارویی از برخی خوراکی‌ها برای سریع‌تر کردن زمان بهبودی و جلوگیری از ایجاد زخم مجدد استفاده کرد. تمام مواد غذایی که در قسمت‌های قبلی گفته شد برای کمک به زخم اثنی عشر مفید هستند و بهتر است استفاده از آن‌ها را در رژیم غذایی خود افزایش دهید. اما همانطور که خیلی از غذاها میتوانند سبب بهبودی و کاهش احتمال ابتلا به زخم اثنی عشر شوند، برخی غذاها نیز می‌توانند مخالف آن را عمل کنند و سبب ایجاد و یا بدتر شدن زخم گردند. در ادامه برخی از این مواد خوراکی که بهتر است در صورت داشتن زخم اثنی عشر از آن‌ها پرهیز شود را معرفی می‌کنیم.

• شیر: همانطور که ممکن است بدانید مصرفی شیر سبب افزایش ترشح اسید معده میشود و در کسانی که سعی در بهبودی زخم اثنی عشر خود دارند، این اتفاق میتواند سبب بدتر شدن زخم و علائم آن شود. پس بهتر است تا زمان بهبودی از مصرف شیر پرهیز شود.
• الکل: استفاده از الکل و نوشیدنی‌های الکلی سبب آسیب به مخاط دستگاه گوارش از جمله معده و روده شده و احتمال ایجاد زخم را در افراد عادی نیز افزایش میدهد. پس در کسانی که خود زخم اثنی عشر دارند استفاده از الکل سبب بدتر شدن زخم، ایجاد زخم‌های بیشتر و افزایش دوره درمان میشود.
• قهوه: قهوه و نوشیدنی‌های کافئین‌دار تولید اسید معده را افزایش داده و باعث نازک شدن دیواره مخاطی روده می‌شوند و بدین سبب احتمال ایجاد زخم را بیشتر می‌کنند.
• غذاهای تند و چرب: غذاهای بسیار تند یا بسیار چرب می‌توانند علائم افراد دچار زخم را بیشتر کرده و سبب اذیت شدن آنها شوند. پس بهتر است از استفاده از روغن بیش از حد و ادویه‌های زیاد در غذاهای خود پرهیز کنید.
• در کنار این موارد بهتر است غذا خوردن خود را اصولی‌تر کنید. به این معنی که سعی کنید در طول روز گرسنگی نکشید و معده خود را نیز بیش از حد پر نکنید. اندازه وعده‌های غذایی را کاهش دهید و سعی کنید غذاها را به اندازه کافی جویده و به آرامی بخورید. همچنین برای جلوگیری از گرسنگی کشیدن در طول روز، از میان وعده‌های مناسب استفاده کنید. از مصرف دخانیات دوری کنید و کاهش استرس را برای جلوگیری از ایجاد زخمضعف سرلوحه زندگی خود قرار دهید.