برونشیت ریه چیست؟

دستگاه تنفسی ما از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده است که هر چه از دهان به سمت ریه‌ها می‌رویم مجراهای آن کوچک‌تر و باریک‌تر می‌شوند. اولین قسمتی که هوا از طریق آن از دهان به ریه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها منتقل می‌شود، نای است که در قسمتی از راه به دو قسمت تبدیل شده که هر کدام از این قسمت‌ها به یکی از ریه‌ها می‌رود. نام این دو قسمت برونش یا نایژه است. خود این نوع نایژه‌ها درون ریه به قسمته‌ای مختلف و کوچکتر به نام نایژک تبدیل می‌شوند و این نایژک‌ها نیز در نهایت به کیسه‌های هوایی یا همان آلوئول‌ها ختم می‌شوند.

به بیماری‌های التهابی و عفونی نایژه (و یا همان برونش‌ها) برونشیت گفته می‌شود. در این بیماری این قسمت از دستگاه تنفس تحریک و ملتهب می‌شود. در حالت عادی دیواره‌های راه‌های هوایی اصلی دستگاه تنفس، مانند برونش‌ها مخاط تولید می‌کنند تا گرد و غبار و سایر مواد اضافی را جذب کرده و مانع از ورود آن‌ها به داخل ریه شوند. التهاب و عفونت‌ها که از مهمترین علل وقوع برونشیت هستند، تولید این مخاط را بیشتر از حالت عادی می‌کنند و به همین علت سبب ایجاد سرفه می‌شوند. برونشیت به دو دسته حاد و مزمن تقسیم می‌شود.

برونشیت حاد

برونشیت حاد شایع‌تر بوده و التهاب موقتی راه‌های هوایی است که سرفه و افزایش مخاط ایجاد می‌کند و حدوداً سه هفته طول می‌کشد. برونشیت حاد می‌تواند افراد تمامی سنین را درگیر کند ولی معمولاً در کودکان زیر پنج سال بیشتر اتفاق می‌افتد و همچنین در اکثر مواقع پس از یک سرما خوردگی معمولی، گلودرد و یا آنفولانزا رخ می‌دهد.

برونشیت مزمن

برونشیت نوع مزمن پیچیده‌تر از نوع حاد و خطرناک‌تر است. هنگامی که فردی به مدت سه ماه در سال، روزانه سرفه خلط‌دار داشته باشد و این دوره حداقل ۲ سال پشت سر هم اتفاق بیفتد، می‌گوییم که برونشیت مزمن دارد. برونشیت مزمن معمولاً در بزرگسالان بالای ۴۰ سال اتفاق می‌افتد و معمولاً همراه با اختلالاتی است که به عنوان اختلالات انسدادی مزمن ریه یا COPD نامگذاری می‌شوند. نمونه‌ای از این اختلالات بیماری آمفیزم است.

علائم برونشیت

اصلی‌ترین علامت برونشیت سرفه محکمی است که ممکن است همراه با خلط بی رنگ، زرد یا سبز باشد. علائم دیگر آن شبیه به یک سرماخوردگی ساده یا آنفولانزا هستند و شامل گلودرد، سردرد، آبریزش بینی، کوفتگی و خستگی می‌باشد. در صورت ابتلا به برونشیت حاد، سرفه ممکن است برای چند هفته پس از اینکه سایر علائم بهبود یابند طول بکشد. سرفه زیاد در افراد مبتلا به برونشیت ممکن است به علت خستگی عضلات، سبب درد قفسه سینه و شکم شود. همچنین در بیمارانی که التهاب راه‌های هوایی شدید است، امکان مشاهده تنگی نفس و یا خس خس سینه نیز وجود دارد که در افراد مبتلا به برونشیت مزمن شایع‌تر است.

 

چه زمانی برای علائم به پزشک مراجعه کنیم؟

بیشتر موارد برونشیت حاد با استراحت در منزل، دریافت مایعات کافی و داروهای سرماخوردگی معمول بهبود می‌یابند. مراجعه به پزشک در صورتی ضرورت دارد که علائم شدید و یا غیرمعمول باشند. برای مثال:

• اگر سرفه بیشتر از سه هفته طول بکشد.
• اگر تب به مدت بیشتر از سه روز وجود داشته باشد که در این حالت ممکن است یک عفونت جدی‌تر مانند ذات الریه مطرح باشد.
• اگر به همراه سرفه، خلط خونی دفع شود.
• اگر از قبل سابقه بیماری ریوی، تنگی نفس و یا بیماری قلبی وجود داشته باشد.
• اگر تنگی نفس آزار دهنده و یا پیشرونده باشد و یا اگر در فاصله کوتاهی فرد مجدداً به برونشیت مبتلا شده باشد.

در صورت پیچیده بودن بیماری برای افتراق آن از دیگر بیماری‌ها ممکن است سی تی اسکن قفسه سینه، تست‌های خونی، کشت خلط برای بررسی عفونت و آزمایش عملکرد ریه برای تشخیص دقیق‌تر انجام شود. همچنین سطح اکسیژن خون نیز با پالس اکسیمتر سنجیده می‌شود.

چه عواملی باعث ایجاد برونشیت می‌شوند؟

عوامل مختلفی می‌توانند سبب ایجاد التهاب در برونش‌ها یا همان برونشیت شوند که اکثر آنها در سه دسته زیر قرار می‌گیرند:

   عفونت های باکتریایی و ویروسی

برونشیت عفونی معمولاً توسط ویروس‌ها ایجاد می‌شود اما گاهی باکتری‌ها نیز میتوانند عامل ایجاد آن باشند. شایع‌ترین بیماری‌های عفونی که سبب بروز برونشیت می‌شوند معمولاً سرماخوردگی ساده و آنفولانزا هستند و ابتلا به این بیماری‌ها می‌تواند احتمال ایجاد برونشیت را ایجاد کند.

  تنفس مواد تحریک کننده ریه  

تنفس برخی مواد که تحریک کننده بافت و دیواره برونش‌ها هستند میتواند سبب ایجاد التهاب آنها شود. مثال‌هایی از این دسته مه، مواد شیمیایی موجود در شوینده‌ها و دود سیگار است. مهمترین عامل در این دسته سیگار کشیدن است به طوری که یکی از شایع‌ترین عوامل برونشیت مزمن نیز می‌باشد. جالب است بدانید کسانی که به صورت دست دوم در معرض دود سیگار قرار می‌گیرند و خودشان سیگاری نیستند، به اندازه افراد سیگاری در خطر ابتلا به برونشیت مزمن قرار دارند. افرادی که سیگار می‌کشند، علاوه بر برونشیت خطر ابتلا به بیماری دیگری به نام آن آمفیزم را نیز دارند. در این بیماری کیسه‌های هوایی داخل ریه آسیب دیده و موجب تنگی نفس می‌شود. وجود این دو اختلال به صورت همزمان می‌تواند سبب افت شدید عملکرد ریوی در فرد شود. آلودگی هوا که امروزه در اکثر شهرها و کشورها جز معضلات بزرگ است نیز از علل شایع ایجاد برونشیت بوده و در حال افزایش است. ریزگردها و گرد و غبارهایی که در هوای آلوده وجود دارند می‌توانند سبب تحریک راه‌های هوایی و ایجاد برونشیت شوند.

  مواجهه‌های شغلی

در برخی مواقع افراد به این دلیل که شغلشان ایجاب می‌کند به صورت مستمر با برخی از مواد محرک در تماس هستند و به این دلیل به برونشیت مبتلا می‌شوند. این نوع از برونشیت معمولاً پس از قطع تماس با ماده آسیب‌زا بهبود یافته و ادامه نمی یابد. موادی که معمولاً مواجهه با آنها در برخی شغل‌ها سبب ایجاد برونشیت می‌شود شامل آمونیاک، اسید های قوی، کلرین و پارچه است.

درمان برونشیت حاد

برونشیت حاد در اکثر مواقع به صورت خود به خودی و بدون نیاز به درمان خاصی در طی چند هفته بهبود می‌یابد. در صورت ابتلا به برونشیت حاد حتماً باید به صورت فراوان مایعات مصرف کرده و به اندازه کافی نیز استراحت کنید. مصرف مایعات از کم آبی بدن جلوگیری کرده و همچنین سبب رقیق شدن خلط موجود در راه‌های هوایی و دفع راحت‌تر آن به وسیله سرفه می‌شود. تب، سردرد و درد بدن میتواند با مسکن‌های معمول مانند آسپرین، ناپروکسن و ایبوپروفن تسکین پیدا کند. دقت داشته باشید که در صورت ابتلا به آسم ایبوپروفن مصرف نکنید. اگر سرفه و علائم ریوی بیشتر طول کشید و دچار هریک از علائمی که بالاتر ذکر کردیم شدید، باید به پزشک مراجعه کنید. در نظر داشته باشید که در هیچ صورتی اقدام به خود درمانی و مصرف خودسرانه دارو و مخصوصاً آنتی‌بیوتیک نکنید.

درمان برونشیت مزمن

برونشیت مزمن شرایطی است که درمان مستقیمی برای آن وجود ندارد اما ایجاد تغییراتی در سبک زندگی می‌تواند به میزان زیادی در کاهش شدت علائم موثر باشد. سه عاملی که ایجاد تغییر در آنها حداکثر کمک را به این بیماری می‌کند شامل تغذیه سالم، ورزش و فعالیت منظم و عدم مصرف سیگار است. در صورت ابتلا به برونشیت بهتر است سیگار کشیدن و استفاده از هر نوع دخانیات دیگر را متوقف کنید. دود سیگار و مواد شیمیایی موجود در آن برونشیت را بدتر کرده و ممکن است سبب تبدیل شدن آن به بیماری‌های مزمن ریوی شوند. داروهایی نیز وجود دارند که می‌توانند علائم برونشیت را بهبود بخشیده و شدت بیماری را کم کنند. سردسته این داروها اسپری‌ها و یا قرص‌هایی هستند که سبب باز شدن راه‌های هوایی و تنفس راحت‌تر می‌شوند. داروهایی نیز برای کاهش غلظت خلط و کمک به خروج آن با سرفه وجود دارد.

همان‌طور که گفتیم برونشیت به طور معمول به دلیل بیماری ویروسی ایجاد می‌شود و  آنتی بیوتیک معمولا برای این بیماری تجویز نمی‌شود چراکه آنتی بیوتیک‌ها بر روی ویروس‌ها هیچ اثری  ندارند. معمولاً آنتی‌بیوتیک زمانی تجویز می‌شود که خطر ابتلا به یک بیماری دیگر مانند ذات الریه نیز وجود داشته باشد. همچنین در کودکان و افراد خیلی مسن و یا کسانی که سیستم ایمنی آنها به دلیل بیماری ژنتیکی و یا عوامل دیگر تضعیف شده است آنتی بیوتیک تجویز می‌شود.

عوارض ناشی از برونشیت

مهمترین عارضه‌ای که در اثر ابتلا به برونشیت ایجاد می‌شود، پنومونی یا همان ذات الریه است. بر اساس تحقیقات ۵ درصد افرادی که به برونشیت مبتلا می‌شوند، در اثر آن پنومونی نیز می‌گیرند. دلیل این اتفاق انتشار عفونت به درون ریه‌ها و ایجاد آبسه در آنها است. افرادی که در صورت ابتلا به برونشیت در خطر بیشتری برای مبتلا شدن به ذات الریه هستند شامل افراد مسن، افراد سیگاری، افراد با بیماری زمینه‌ای قبلی مانند بیماری کلیوی، بیماری‌های کبدی و بیماری قلبی و افرادی با سیستم ایمنی ضعیف است. پنومونی اگر خفیف باشد می‌تواند با درمان آنتی بیوتیکی داده شده توسط پزشک به علاوه استراحت در منزل بهبود یابد اما در موارد شدید حتماً نیاز به بستری در بیمارستان وجود دارد.

 

ارتباط برونشیت با کرونا

به دلیل همه‌گیری و شیوع جهانی ویروس کرونا ممکن است به دلیل علائم مشابه، برونشیت با یک عفونت تنفسی مانند ویروس کرونا اشتباه شود و یا اینکه افراد به دلیل ترس از ابتلا به کرونا با مشاهده کوچکترین علائم تنفسی نگران ابتلا به کرونا باشند. با اینکه تعریف این دو بیماری متفاوت است اما علائم بسیار مشابهی در بین آنها مشاهده می‌شود. خستگی، تنگی نفس، تب، بی حالی و سردرد ممکن است در هر دو این بیماری‌ها مشاهده شود. همانطور که قبل از این نیز اشاره کردیم بیماری‌های ویروسی یکی از عوامل اصلی ایجاد کننده برونشیت هستند. پس ویروس کرونا نیز که یک بیماری ویروسی است میتواند عامل ایجاد کننده برونشیت باشد. چنانچه کرونای ایجاد شده خفیف باشد، نیاز به تشخیص دقیق آن از سایر علل برونشیت نیست و با همان درمان‌های خانگی که برای برونشیت گفتیم نیز درمان می‌شود. اما اگر علائمی مانند تب، تنگی نفس و غیره شدید باشند، حتماً باید به بیمارستان مراجعه شده و جهت بررسی کووید ۱۹ از بیمار تست گرفته شود.