دلایل مهم بروز چاقی که کمتر به آن اهمیت می‌دهیم!

افزایش وزن و چاقی به دلیل افزایش اندازه و مقدار سلول‌های چربی در بدن حادث می‌شوند. پزشکان شاخص توده بدنی یا BMI  و قطر کمر را اندازه‌گیری می‌کنند تا چاقی و افزایش وزن را تشخیص بدهند. چاقی یک عارضه پزشکی خطرناک است که می‌توانند سبب عوارض جانبی از جمله سندرم متابولیک، فشارخون بالا، تنگ شدن عروق (تصلب شرائین)، بیماری‌های قلبی، قند خون، کلسترول بالا، سرطان و اختلال خواب شود. درمان چاقی به علت و شدت و همچنین وجود عواقب جانبی آن بستگی دارد. در این مقاله سعی کردیم عواقب و علائم چاقی را بررسی کنیم و به دنبال آن علل چاقی را به طور مفصل توضیح بدهیم. پس اگر شما نیز گرفتار این بیماری هستید،  تا پایان مقاله همراه باشید تا علت و راه های درمان چاقی را پیدا کنید.

دلایل چاقی

1- عدم تعادل انرژی در بدن که باعث تجمع چربی در بدن می‌شود:

به‌هم‌خوردن تعادل انرژی بدن به این معنی است که ورود انرژی برابر با خروج انرژی نیست. این انرژی بر حسب کالری اندازه‌گیری می‌شود. ورود انرژی برابر با مقدار کالری است که از طریق غذا و نوشیدنی‌ها وارد بدن می‌شود. خروج انرژی برابر با مقدار کالری است که بدن برای انجام کارهایی مثل نفس کشیدن، هضم غذا، فعالیت‌های فیزیکی و تنظیم دمای بدن استفاده می‌کند.

چاقی و اضافه‌وزن با گذشت زمان موقعی حاصل می‌شود که مقدار ”دریافت انرژی“ بیشتر از مقدار ”مصرف انرژی“ باشد یا ورود انرژی بیشتر از خروج انرژی باشد. این نوع عدم تعادل انرژی باعث می‌شود که بدن شما چربی جمع کند.

انواع بافت چربی

 بدن دارای سه نوع بافت چربی است (سفید، قهوه‌ای و بژ) که از آن‌ها برای تولید سوخت موردنیاز خود، تنظیم دمای خود در پاسخ به سرما و ذخیره انرژی برای مصارف آتی استفاده می‌کند. در ادامه به نقش هرکدام از این نوع چربی‌ها در بدن می‌پردازیم.

چربی سفید: چربی سفید در اطراف کلیه‌ها و زیرپوست باسن، ران‌ها و شکم دیده می‌شود. این نوع چربی نقش ذخیره انرژی، تولید هورمون‌هایی که تنظیم ضرورت غذا خوردن و دست‌کشیدن از غذا را به عهده دارند و تولید مواد التهاب زا که منجر به عواقبی می‌شوند، دارند.

چربی قهوه‌ای: چربی قهوه‌ای در قسمت بالاتنه پشت نوزادان قرار دارد. این نوع چربی انرژی ذخیره شده را زمانی که نوزاد احساس سرما می‌کند به‌صورت انرژی گرمایی آزاد می‌کند. این چربی همچنین می‌تواند مواد التهاب‌زا بسازد. چربی قهوه‌ای در بچه و بزرگسالان دیده می‌شود.

چربی بز: چربی بز در گردن، شانه‌ها، پشت، قفسه سینه و شکم بزرگسالان دیده می‌شود و شبیه به بافت چربی قهوه‌ای است. این نوع چربی که از کربوهیدرات‌ها و چربی برای تولید حرارت استفاده می‌کند، زمانی افزایش پیدا می‌کند که کودکان و بزرگسالان در معرض سرما باشند.

 

2- دلایل پزشکی چاقی:

بعضی از سندرم‌های ژنتیکی و اختلالات غدد درون‌ریز می‌توانند باعث چاقی شوند.

۲-۱ سندرم‌های ژنتیکی: چندین سندرم ژنتیکی از جمله موارد زیر با چاقی و اضافه‌وزن در ارتباط هستند:

۲-۱-۱ سندرم پرادر – ویلی (Prader-Willi syndrome)

۲-۱-۲ سندرم برادت - بیدل (Bardet-Biedl syndrome)

۲-۱-۳ سندرم آلستروم (Alström syndrome)

۲-۱-۴ سندرم کوهن (Cohen syndrome)

مطالعه این سندرم‌ها به محققان کمک کرده است تا چاقی را بهتر بشناسند.

۲-۲ اختلالات غدد درون‌ریز: به این دلیل که غدد درون‌ریز هورمون‌هایی تولید می‌کنند که به حفظ تعادل انر‌ژی بدن کمک می‌کنند، اختلالات یا تومور‌های زیر که بر کار غدد درون‌ریز تأثیر می‌گذارند می‌توانند سبب افزایش وزن و چاقی شوند.  

۲-۲-۱ پرکاری تیروئید. افراد مبتلا به این عارضه دارای مقدار هورمون‌های تیروئیدی پایینی هستند. پایین بودن مقدار هورمون‌های تیروئیدی منجر به کاهش مقدار متابولیسم یا سوخت‌وساز بدن و درنتیجه افزایش وزن بدن می‌شود حتی اگر مصرف غذا کاهش‌یافته باشد. افرادی که تیروئید پرکار دارند همچنین حرارت کمتری تولید می‌کنند، دمای بدن پایین‌تری دارند و از چربی‌های ذخیره‌ای خود استفاده چندانی نمی‌کنند.

۲-۲-۲ سندرم کوشینگ: افراد مبتلا به این عارضه دارای مقدار بالایی گلوکوکورتیکوئید (Glucocorticoids)  از جمله کورتیزول در خون خود هستند. بالا بودن مقدار کورتیزول این حس را ایجاد می‌کند که بدن دچار استرس مزمن است. در نتیجه، اشتهای فرد افزایش می‌یابد و بدن او شروع به تجمع چربی بیشتری می‌کند. سندرم کوشینگ ممکن است بعد از مصرف انواع خاصی از دارو‌ها یا به دلیل ترشح مقدار زیاد کورتیزول طبیعی در بدن بروز کند.

۲-۲-۳ تومور: بعضی از تومورها مثل کرانیوفارنژیوم (Craneopharingioma) به این دلیل که غده سرطانی در نزدیکی مرکز کنترل گرسنگی در مغز رشد می‌کند، باعث چاقی شدید می‌شوند.

 

3- داروها:

داروهای ضد روان‌پریشی، ضدافسردگی، ضدتشنج و ضد قند خون می‌توانند باعث افزایش وزن و منجر به چاقی شوند. درصورتی‌که در زمان مصرف هر یک از این داروها متوجه افزایش وزن خود شدید، قبل از ترک داروها با پزشک خود صحبت کنید. هرگز دارو را بدون مشورت پزشک قطع نکنید.

 

علائم، نشانه‌ها و عواقب چاقی

علائم و نشانه‌های به‌خصوصی برای اضافه‌وزن و چاقی وجود ندارد. نشانه‌های اضافه‌وزن و چاقی شامل شاخص توده بدنی (BMI) و توزیع ناسالم چربی در بدن هستند که می‌توان آن‌ها را با اندازه‌گیری قطر کمر برآورد کرد. چاقی می‌تواند عواقب متعددی در دیگر قسمت‌های بدن داشته باشد.

• بالا بودن شاخص توده بدنی (بی اِم آی بالا)

 

شاخص توده بدنی (BMI) مشخص می‌کند که آیا شما یا فرزند شما کم‌وزن، سالم، دارای اضافه‌وزن یا چاق هستید. کودکان زمانی کم‌وزن هستند که شاخص توده بدنی زیر صدک ۵م، سالم اگر شاخص توده بدنی بین صدک ۵م و کمتر از صدک ۸۵م، دارای اضافه‌وزن اگر شاخص توده بدنی بین صدک ۸۵م و کمتر از صدک ۹۵م و چاق هستند اگر شاخص توده بدنی آن‌ها روی صدک ۹۵م یا بالاتر باشد. بزرگسالان کم‌وزن هستند اگر شاخص توده بدنی آن‌ها زیر ۱۸.۵، سالم اگر شاخص توده بدنی آن‌ها بین ۱۸.۵ تا ۲۴.۹، دارای افزایش وزن اگر شاخص توده بدنی بین ۲۵ تا ۲۹.۹ و چاق اگر شاخص توده بدنی آن‌ها ۳۰ یا بالاتر باشد.

 

 

• توزیع ناسالم چربی

یکی از نشانه‌های اضافه‌وزن و چاقی این است که توزیع چربی در بدن نامتعادل است. بافت چربی در قسمت‌های مختلف بدن یافت می‌شود و دارای نقش‌های متعددی است. افزایش قطر کمر به این معنی است که میزان چربی در اطراف شکم افزایش‌یافته است. افزایش قطر کمر همچنین نشانه چاقی است و می‌تواند بیماری‌های مرتبط با چاقی را در شما افزایش دهد.

چاقی چه عوارضی ایجاد می‌کند؟

چاقی ممکن است منجر به عوارض زیر شود:

• سندرم متابولیک
• دیابت نوع ۲
• بالارفتن مقدار کلسترول و تری‌گلیسرید خون
• بیماری‌های قلبی و عروقی مثل فشارخون بالا، تنگ شدن عروق، حملات قلبی، سکته قلبی
• مشکلات تنفسی مثل آپنه انسدادی هنگام خواب، تنگی نفس و سندرم هیپوونتیلاسیون چاقی (obesity hypoventilation syndrome)
• کمر درد
• بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD)
• ورم مفاصل و استخوان‌ها (Osteoarthritis): یک نوع التهاب مزمن است که به غضروف و استخوان داخل یا اطراف مفاصل آسیب می‌زند. این بیماری می‌تواند خفیف یا شدید باشد و معمولاً در مفاصلی که وزن بدن را در افراد چاق تحمل می‌کنند دیده می‌شود. این عارضه یکی از دلایل اصلی تعویض مفصل در افرادی است که برای مدت زیادی چاق بوده‌اند.
• ادرار کردن غیرارادی یا دفع غیراختیاری ادرار: چاقی مزمن می‌تواند ماهیچه‌های لگن را ضعیف کرده و کار را برای نگهداری ادرار مشکل کند. احتمال بروز این عارضه در زنان و مردان وجود دارد ولی شیوع آن در زنان بیشتر است.
• بیماری کیسه صفرا
• مشکلات جسمی و عاطفی مثل نداشتن اعتمادبه‌نفس یا افسردگی. این عارضه ممکن است در کودکان رخ بدهد.
• سرطان مری، لوزالمعده، کلون، راست‌روده، کلیه، اندومتر، تخمدان، کیسه صفرا، پستان یا کبد.
• خطر ابتلا به کرونا (Covid-19): چاقی احتمال ابتلا به کرونا و بروز علائم شدید در صورت ابتلا به آن را افزایش می‌دهد.

 

بیماری کبدچرب االکلی و غیر الکلی چه تفاوتی باهم دارند؟

چگونه چاقی تشخیص داده می‌شود؟

پزشک ممکن است افزایش وزن یا چاقی شما را از روی سابقه پزشکی، معاینات فیزیکی که اثبات کنند شما شاخص توده بدنی و  قطر کمر بالایی دارید و با انجام تست‌هایی برای رد دیگر مشکلات پزشکی تشخیص دهد.

الف) اثبات بالا بودن شاخص توده بدنی که در بالا به آن اشاره شد.

 

 

ب) سابقه پزشکی: پزشک از شما سؤالاتی در مورد عادت‌های غذایی و فعالیت‌های فیزیکی، سابقه خانوادگی خواهد پرسید و دیگر فاکتورهای خطر را در شما شناسایی می‌کند. همچنین از شما در خصوص هرگونه علامت یا نشانه چاقی سؤال خواهد کرد. این اطلاعات به او کمک می‌کند تا وجود هر نوع بیماری که منجر به افزایش وزن یا چاقی شما شده است یا عوارضی که ممکن است اضافه‌وزن یا چاقی در شما ایجاد کند را شناسایی نماید.

ج) معاینات فیزیکی: در طی معاینات فیزیکی، پزشک قطر کمر و شاخص توده بدنی (BMI) شما را اندازه می‌گیرد. پزشک همچنین قطر کمر شما را اندازه‌گیری می‌کند تا به مقدار چربی ناسالم در شکم شما پی ببرد. در بزرگسالان قطر کمر بالای ۳۵ اینچ (۸۸ سانت) در زنان غیر باردار یا ۴۰ اینچ (۱۰۱ سانت) در مردان می‌تواند به تشخیص چاقی و عواقب آتی آن کمک کند.

د) تست تشخیص دیگر ناهنجاری‌های پزشکی: پزشک ممکن آزمایشات زیر را به‌منظور شناسایی دیگر ناهنجاری‌های پزشکی که ممکن است منجر به‌اضافه وزن و چاقی شما شده باشند، را برای شما تجویز کند.

• تست خون: تست خونی که میزان هورمون تیروئید شما را چک کند می‌تواند به رد پرکاری تیروئید به‌عنوان یک عامل اضافه‌وزن یا چاقی کمک کند. تست کورتیزول و تست هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (adrenocorticotropic یا ACTH) می‌توانند به رد سندرم کوشینگ کمک کنند. تست جامع تستوسترون و تست دهیدرو اپی آندرسترون ـ سولفات (DHEAS) می‌توانند به رد سندرم پلی سیستیک تخمدان (PCOS) کمک کنند.
• اولتراسوند لگن: به‌منظور بررسی تخمدان و شناسایی کیست‌ها انجام می‌شود.

راه های درمان چاقی

درمان اضافه‌وزن و چاقی به علت و شدت آن بستگی دارد. راه‌های درمانی احتمالی شامل موارد زیر می‌باشند:

1- تغییر شیوه زندگی: تغییر شیوه زندگی خود به چند طریق صورت می‌گیرد. 

الف) خوردن غذاهای سالم: جذب مقدار درست کالری برای داشتن وزن سالم ضروری است. اگر نیاز دارید که وزن خود را کاهش دهید، سعی کنید که مقدار کالری روزانه خود را به‌صورت تدریجی کم کنید.

ب) فعالیت بدنی: سلامت جسمی با میزان فعالیت بدنی در طول هفته ارتباط دارد. فعالیت فیزیکی در توانایی فرد برای سالم نگه‌داشتن وزن، کاهش اضافه‌وزن یا حفظ موفقیت‌آمیز کاهش وزن تأثیر دارد. قبل شروع فعالیت فیزیکی با پزشک خود در خصوص نوع درست فعالیت فیزیکی مشورت کنید.

ج) خواب کافی: مطالعات نشان داده است که بین بی‌خوابی و چاقی ارتباط وجود دارد.

2- استفاده از دارو: در مواقعی که تغییر شیوه زندگی نمی‌تواند موجب کاهش وزن شود، پزشک ممکن است از داروهای مجاز برای درمان اضافه‌وزن و چاقی شما استفاده کند. این داروها بر روی قسمت‌های زیر در بدن تأثیر می‌گذارند:

الف) مغز: بعضی داروهای شیوه کنترل مغز بر اشتها را تغییر می‌دهند و به‌این‌ترتیب به کاهش اشتها کمک می‌کنند. بعضی ازاین‌قبیل داروها عبارت‌اند از دی اتیل پروپیون (diethylpropion)، فن‌دی مترازین (phendimetrazine)، لورکاسرین (lorcaserin)، نالتروکسون (naltrexone) و لیراگلوتید (liraglutide).

ب) لوله گوارش: اورلیستات (Orlistat) تنها داروی موجود است. این دارو مانع جذب چربی از غذا به‌وسیله روده‌ها می‌شود.

مصرف دارو به‌عنوان تنها راه کاهش وزن توصیه نمی‌شود. این داروها به کاهش وزن شما کمک می‌کنند اما چنانچه با تغییر شیوه زندگی همراه شوند، دستاورد شما در کاهش وزن بیشتر خواهد بود. قبل از مصرف هر نوع دارویی با پزشک خود مشورت کنید.

3- جراحی: بعضی بیماران چاق به تغییر شیوه زندگی و مصرف دارو جواب نمی‌دهند. زمانی که این افراد بعضی ناهنجاری‌های مرتبط با چاقی را از خود بروز دادند، ممکن است جراحی‌های زیر برای آن‌ها لازم باشد.

• جراحی بای‌پس معده: قسمت کوچکی از معده به بخش میانی روده متصل می‌شود و به‌این‌ترتیب بخش ابتدایی روده را دور می‌زند. این عمل منجر به کاهش مقدار غذایی که شما مصرف می‌کنید و در نتیجه مقدار چربی که بدن جذب می‌کند خواهد شد.
• گاستروکتومی (Gastrectomy) یا جراحی اسلیو معده (Gastric sleeve surgery) بخش اعظم معده برداشته می‌شود تا نتوانید زیاد غذا بخورید.
• باندینگ معده (Gastric banding) یا نوار معده لاپروسکوپی قابل تنظیم (LAGB یا Laparoscopic adjustable gastric banding) : یک حلقه یا باند توخالی در اطراف قسمت بالایی معده قرار می‌گیرد تا حجم معده کاهش یابد. این عمل باعث می‌شود نتوانید غذای زیادی بخورید.
• سوئیچ دئودنال (duodenal switch) : در این روش جراحی بیشتر معده برداشته می‌شود.

 

 

پیشگیری از چاقی

با درپیش‌گرفتن برنامه‌های زیر می‌توانید از افزایش وزن و چاقی خود جلوگیری کنید:

• انجام فعالیت‌های ورزشی سبک مثل پیاده‌روی، شنا یا دوچرخه‌سواری به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه در روز
• خوردن غذاهای مغذی و سالم مثل میوه، سبزی، نان کامل و پروتئین بدون چربی
• مصرف غذاهای پرچرب و پرکالری در حد کافی