گاستریت معده چیست؟

گاستریت از نظر پزشکی به معنای التهاب مخاط معده است که با نام ورم معده نیز شناخته می‌شود. التهاب معده اکثرا متعاقب عفونی شدن توسط باکتری‌هایی است که منجر به زخم‌ معده می‌شوند. صدمه دیدن، مصرف مداوم مسکن‌ها و مصرف بیش از حد مشروبات الکلی و... باعث این بیماری می‌شود. این بیماری در بعضی موارد منجر به زخم معده می‌شود و احتمال ابتلا به سرطان معده را افزایش می‌دهد. البته گاستریت اکثر بیماران وخیم نیست و با استفاده از درمان‌های مناسب به سرعت بهبود می‌یابد.

انواع گاستریت معده:

گاستریت می‌تواند به دو صورت حاد و ناگهانی و یا مزمن و در طول زمان ایجاد شود که هرکدام علل و علائم مختص به خود را دارند.

گاستریت حاد

در بیشتر موارد، علائم این اختلال به طور ناگهانی ظاهر می‌شوند و بعد از گذشت مدتی برطرف خواهند شد. به این حالت گاستریت حاد می‌گویند.

گاستریت مزمن چیست؟

در گاستریت مزمن یا همان گاستریت آتروفیک علائم برای چند ماه و گاهی چند سال ادامه می‌یابد، برای همین به آن مزمن می‌گویند.

 

 

 

معده آتروفیک (معده آتروفیک)

دو علامت درد معده و حالت تهوع می‌تواند به خوبی نشان دهنده گاستریت آتروفیک باشد. اغلب اوقات به علت بی‌علامتی ممکن است فرد مبتلا متوجه نباشد که مبتلا به این بیماری است. بیشتر التهاب به وجود آمده در این بیماری در بخش غشا داخلی و مخاط معده بیمار ایجاد می‌شود.

بسته به اینکه عامل بیماری باکتری یا بیماری خود ایمنی است علائم بیماری متفاوت است.

التهاب معده در اثر خود ایمنی بسیار کم‌تر متداول است و بیشتر در افراد آفریقایی آمریکایی، آسیایی، اسپانیایی یا تبار اروپای شمالی دیده شده است، این بیماری در اکثر اوقات از سن پایین شروع می‌شود و اگر به موقع درمان نشود، بدتر شده و می‌تواند منجر به زخم معده نیز بشود.

در گاستریت اتروفیکی که در اثر یک عامل باکتریایی و عفونت ایجاد شده باشد علائم زیر ممکن است دیده شوند:

کاهش وزن غیرمعمول یا ناخواسته، استفراغ، کاهش اشتها، حالت تهوع، کاهش سطح آهن، درد در معده

و اگر این بیماری بر اثر خود ایمنی باشد ممکن است بیمار دارای این علائم باشد:

کمبود ویتامین B-12، درد قفسه سینه، خستگی عمومی، وزوز گوش، سرگیجه، سبکی سر، تپش قلب

کمبود ویتامین B-12 در بعضی موارد می‌تواند به اعصاب آسیب وارد کند و در این صورت، شخص ممکن است علائم زیر را داشته باشد:

گیجی، بی حسی هنگام راه رفتن، سوزن سوزن شدن یا بی حسی در بازوها یا پاها

همراهی سایر بیماری‌ها با گاستریت آتروفیک:

افرادی که این بیماری‌های خودایمنی زیر را دارند به دلیل نقص ایمنی بیشتر در معرض عفونت معده آتروفیک هستند:

بیماری تیروئید، دیابت نوع اول، ویتیلیگو، بیماری آدیسون

همچنین افراد مبتلا به گاستریت آتروفیک بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان معده هستند.

درمان گاستریت آتروفیک

درمان بیماری گاستریت آتروفیک با توجه به عامل ایجاد کننده آن انجام می‌شود. پس از درمان علت، علائم فرد نیز از بین می‌روند.

پزشک به طور معمول برای درمان مواردی که باکتری باعث این بیماری می‌شود، آنتی بیوتیک تجویز می‌کند. در مواردی نیز ممکن است درمانی برای کاهش اسید تولید شده در معده داده شود.

در موارد گاستریت آتروفیک خود ایمنی، پزشک ممکن است تزریق B-12 را تجویز کند. این تزریقات از عوارض کمبود B-12 جلوگیری می‌کند یا آن‌ها را از بین می‌برد. همچنین، در درمان این بیماری برطرف کردن کمبود آهن بیمار نیز توجه می‌شود.

برای کسانی که مبتلا به عفونت معده آتروفیک خود ایمنی هستند، یک رژیم غذایی سرشار از ویتامین B-12 می‌تواند به جلوگیری از عوارض بیشتر ناشی از کمبود کمک کند. منابع خوب B-12 شامل موارد زیر است:

صدف، گوشت گاو، تخم مرغ، غلات غنی شده مثل نان جو، شیر، ماست، ماهی چرب

علت بروز گاستریت معده

• عفونت معده با هلیکو باکتر پیلوری: روش‌های متعددی وجود دارد که فرد می تواند با هلیکوباکتر پیلوری تماس برقرار کند. مثل: نوشیدن آب آلوده، خوردن غذاهایی که در آب آلوده تهیه شده یا رشد یافته‌اند، تماس مستقیم با بزاق، استفراغ یا مدفوع شخصی که دارای هلیکوباکتر پیلوری است.
• مصرف داروهای NSAID, مسکن‌های ضد التهابی و غیر استروئیدی مانند آسپیرین، ژلوفن و ناپروکسین
•  استروئیدهای تجویزی مانند پردنیزولون
•  مکمل‌های دارای پتاسیم
• قرص‌های آهن
•  داروهای شیمی درمانی و سرطان
• مصرف مشروبات الکلی
• اضطراب و فشار روانی
• استعمال دخانیات
•  اختلالاتی که در آن‌ها سیستم ایمنی به مخاط معده حمله می‌کند.
•  ابتلا به بیماری‌های جدی و خطرناک
• بلعیدن اشیاء یا مواد شیمیایی: موادی با خاصیت خورندگی یا فرسایش دهندگی (اسیدی یا قلیایی)، بلعیدن جسم خارجی
• پس از عمل جراحی: افراد دارای وضعیت جسمی بسیار ضعیف یا جراحت شدید در تصادف دچار ورم معده می‌شوند.
• پس از انجام برخی عمل‌ها مانند آندوسکوپی،  عمل برداشتن قسمتی از معده، پرتو درمانی بیماران سرطانی، بیماری‌های خودایمنی، کم‌خونی، استفراغ مزمن
• عفونت‌ها: سل، سیفلیس، عفونت هلیکو باکتر پیلوری که یکی از شایع‌ترین گونه‌های باکتری است. باکتری‌های بسیار دیگری حتی باکتری‌های عامل بیماری ذات‌الریه یا عفونت مثانه نیز باعث ورم معده می‌شوند، عفونت‌های ویروسی، عفونت‌های قارچی (مخمر)، انگل‌ها و کرم‌ها

علائم‌ و نشانه‌های گاستریت

 

 

معمولا گاستریت معده علامت و نشانه‌ اختصاصی نشان نمی‌دهد. ظاهر شدن علائم معمولا به دلیل وجود اختلالات دیگر مانند زخم معده می‌باشد.

گاهی بیمار بدون هیچ گونه علایم ورم معده (گاستریت) از وجود این بیماری رنج می‌برد.

 گاهی هم علائم ورم معده شدید و آزاردهنده است، با اینکه در مخاط معده تغییرات جزئی به وجود آمده است.

سالمندان بیشتر از بقیه گروه‌های سنی در معرض ابتلا به گاستریت بدون درد و علائم معده قرار دارند. احتمال دارد بیماران مسن هیچ علامتی (حالت تهوع، استفراغ، درد) را تجربه نکنند تا زمانی که به طور ناگهانی دچار خونریزی معده شوند. بیشترین شکایت بیماران دچار علائم ورم معده درد یا ناراحتی بخش فوقانی شکم است. درد معمولاً در بخش مرکزی بالای شکم بروز می‌کند.

این درد گاهی اوقات قسمت فوقانی و چپ شکم و پشت را درگیر می‌کند. این درد به صورت نیزه‌ای است و مستقیم از میان بدن به سمت پشت کشیده می‌شود.

بیماران بیشتر درد را به صورت سوزشی، سنگین یا ملتهب توصیف می‌کنند. تمام بیماران احساس ناراحتی مبهم و ملایمی را دارند اما در موارد شدید دردی می‌تواند به وجود بیاید که به اشکال تیز، خنجری یا برنده بروز می‌کند.

به طور کلی علائم گاستریت عبارتند از:

•  احساس درد در قسمت فوقانی شکم: احساس سیری یا سوزش در بخش بالایی شکم (سوزش معده)
•  احساس نفخ و یا پر بودن حتی بعد از مصرف وعده‌های غذایی کم
•  کاهش اشتها
• تهوع و استفراغ: استفراغ ممکن است شفاف، سبز یا زرد یا خونی باشد (یا به صورت رگه‌های خونی یا خون واضح) که به میزان وخامت عفونت و ورم معده بستگی دارد.
• مدفوع تیره
•  خستگی
• آروغ زدن: طبق گفته بعضی بیماران آروغ زدن درد را کم‌تر می‌کند و در برخی دیگر از بیماران تأثیری روی درد ندارد.

در چه صورت باید به پزشک مراجعه کرد؟

•  در صورت بروز علائم زیر بهتر است به پزشک مراجعه شود:
•  تشدید درد شکم
•  استفراغ خونی و‌‌ یا تیره شدن رنگ مدفوع
•  کاهش وزن

تشخیص گاستریت معده چگونه است؟

جهت تسخیص گاستریت، متخصص گوارش ابتدا شرح حال و تست‌های بالینی را می‌سنجد. این تست‌های بالینی عبارتند از:

1- آندوسکوپی

(جهت انجام این تست، لوله‌ای ظریف که به آن دوربین متصل است از راه دهان وارد معده می‌شود تا بافت معده مورد بررسی قرار بگیرد.

2- بیوپسی (نمونه برداری)

امکان انجام بیوپسی حین آندوسکوپی نیز وجود دارد. در بیوپسی، نمونه کوچکی از مخاط معده جهت بررسی میکروسکوپی برداشته می‌شود.

تست تشخیصی عفونت با هلیکوباکتر شامل موارد زیر است:

•  بررسی آزمایش خون
•  تست تنفس که در این تست، مواد موجود در تنفس بعد از خوردن مایع، اندازه گیری می‌شود. اگر فردی دارای هلیکوباکتر پیلوری باشد، معده فرد کربن آزاد می‌کند. (کربن با تنفس فرد از دهان او خارج می‌شود.)
• نمونه گیری از مدفوع
•  تست بلع باریوم (در این تست، مایعی به نام باریوم به بیمار داده می‌شود. به محض حرکت باریوم در معده، عکس برداری انجام خواهد شد. در رادیوگرافی شکم یا بررسی با باریم (فوقانی یا تحتانی) مخاط ضخیم شده و چین‌خوردگی‌هایی را نشان می‌دهد که از نشانه‌های التهاب معده محسوب می‌شوند.)
• آزمایش خون جهت بررسی کم خونی

درمان گاستریت معده

درمان گاستریت بر اساس درمان علت اولیه ‌در نظر گرفته می‌‌شود. برای مثال، در صورتی که مصرف داروهای ضد التهابی عامل گاستریت معده باشد، توصیه می‌شود دیگر مصرف نشوند. در صورتی که مصرف الکل عامل بیماری باشد، مصرف مشروبات الکلی ممنوع خواهد شد.

درمان گاستریت معده ناشی از هلیکوباکتر پیلوری

مصرف دارو به درمان گاستریت ناشی از عفونت هلیکوباکتر کمک می‌کند. این درمان شامل مصرف آنتی بیوتیک در کنار داروهایی است که اسید معده را کاهش می‌دهند. داروهای اصلی کاهش اسید معده عبارتند از:

•  آنتی اسیدها: این داروها برای تسکین درد سریع گاستریت معده مناسب هستند چرا که با اسید معده را خنثی می‌کنند و درد به سرعت کاهش پیدا می‌کند. بسته به نوع دارو عوارض جانبی آن ممکن است یبوست یا اسهال باشد.
•  آنتی هیستامین: داروهایی که تولید اسید را با مهار تولید اسید کاهش می‌دهند یا همان مهارکننده‌های اسید به مهارکننده‌های هیستامینی هم معروفند و با کاهش میزان اسید دستگاه گوارش باعث تسکین درد ورم معده می‌شوند و به بهبود زودتر معده کمک می‌کنند. داروهای تجویزی یا بدون نسخه آن‌ها با اسم رانیتیدین، فاموتیدین، سایمتیدین و نیزاتیدین هستند و به کاهش ورم معده کمک می‌کنند.
•  مهارکننده پمپ پروتون: این داروها با توقف عمل بخش‌هایی از چرخه تولید شدن اسید داخل سلول‌ها، میزان اسید را کاهش می‌دهند و متعاقبا باعث تسریع فرآیند بهبودی می‌شوند. این دسته دارویی شامل داروهای تجویزی و بدون نسخه‌ای هستند که به صورت آزاد می‌توان آن‌ها را تهیه کرد مانند آمپرازول، پنتوپرازول، لانسوپرازول (پریواسید) و رابپرازول (آسیفکس). عوارض مصرف طولانی مدت بازدارنده‌های پمپ پروتون، مخصوصا در دوز بالا باعث افزایش احتمال شکستگی مفصل ران، ستون فقرات و مچ دست می‌شود. اگر عفونت معده در اثر باکتری هلیکوباکتر پیلوری باشد بعد از درمان برای اطمینان از حذف باکتری تست‌هایی مثل تست تنفس، آزمایش خون، آزمایش مدفوع و آندوسکوپی به صلاح دید پزشک انجام می‌شود.

آنتی بیوتیک‌ برای درمان هلیکوباکتر پیلوری:

آنتی بیوتیک نیز برای از بین بردن هلیکوباکترپیلوری تجویز می‌شود. پزشک برای از بین بردن هلیکوباکترپیلوری موجود در دستگاه گوارش ترکیبی از آنتی بیوتیک‌ها، مانند کلاریترومایسین (بیاکسین) و آموکسی سیلین یا مترونیدازول (فلاژیل)، را تجویز می‌کند. برای بهترین نتیجه باید دوره درمان معمولاً 10 تا 14 روزه کامل شود.

رژیم غذایی مناسب ورم معده

• غذا خوردن در فواصل زمانی مشخص و تنها هنگام گرسنگی
• هر سه ساعت یک‌بار یک وعده غذایی سبک
• نوشیدن آب زیاد
• توصیه به مصرف مواد مغذی و غذاهای بدون ادویه و با هضم آسان
• مصرف شام سبک
• رژیم غذایی کم‌چرب، متعادل و سرشار از میوه، سبزی و غلات شامل موز، سیب، برنج سفید
• کاهش مصرف میزان اسید‌های چرب ترانس که در بعضی مواد غذایی مثل دونات و انواع کیک و شیرینی‌ها وجود دارد.
• پرهیز از آشامیدن آب بیش از اندازه هنگام غذا خوردن یا بلافاصله پس از اتمام غذا
• رعایت فاصله زمانی مصرف آب حداقل نیم ساعت تا یک ساعت پس از صرف غذا
• مصرف میوه‌هایی مانند موز، سیب، گیلاس، زغال اخته، سبزیجاتی مانند سبزی‌های دریایی، سبزی‌های با برگ سبز تیره، سبزی‌ با پوست، سالادهای سبزی، فلفل شیرین، گوشت بدون چربی، فرآورده‌های لبنی نظیر فرآورده‌های بدون چرب یا کم‌چرب لبنی از جمله غلات مانند نان‌های سبوس‌دار، سبوس گندم، برنج قهوه‌ای (سفید نشده)، روغن‌ها و چربی‌هایی چون روغن زیتون و روغن گیاهی

طول مدت درمان‌گاستریت معده

مدت درمان ورم معده به علت خاص آن بستگی دارد. ورم معده حاد ناشی از مصرف داروها مثل داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی با قطع مصرف این داروها قطع می‌شود. ورم معده مزمن ناشی از عفونت‌های هلیکوباکترپیلوری نیز با آنتی بیوتیک‌ها درمان می‌شود. هر یک از این موارد طی مدت زمان دارویی خاص خود اثرگذار هستند.

 

درمان خانگی

می‌توان با رعایت نکته‌های زیر تا حدی علائم و نشانه‌های گاستریت را برطرف نمود:

کاهش حجم و افزایش تعداد وعده‌های غذایی: در صورت سوءهاضمه‌های مکرر، سعی کنید وعده‌های غذایی سبک‌تر و بیشتر را جایگزین سه وعده غذایی سنگین کنید.

اجتناب از مصرف غذاهای تحریک کننده معده: غذاهای تحریک کننده معده، به ویژه غذاهای تند، سرشار از ادویه، ترش (اسیدی)، سرخ شده یا چرب را به منظور کاهش ورم معده میل نکنید.

مصرف مسکن‌های دیگر: چنانچه به طور مداوم و منظم مسکن مصرف می‌کنید، از پزشک در مورد مناسب بودن این داروها بپرسید. استامینوفن مسکنی است که کمتر موجب تشدید مشکل معده می‌شود.

مدیریت استرس: استرس و فشار روانی علائم ورم معده را تشدید می‌کند. مشکل است بتوان مانع بروز استرس شد، اما می‌توان روش مدیریت آن را فرا گرفت. اگر در حفظ آرامش خود با مشکل مواجه می‌شوید، انجام فعالیت‌های آرامش‌ بخش مانند مدیتیشن می‌تواند تاثیرگذار باشد.